-رحمت خدا را دست کم نگیر، دریایی بیکران است گستردهتر از غضبش.
در آخرین ساعات ماه مبارک رمضان و در دعای روز بیست و نهم، از خدای متعال میخواهیم که لباسی از جنس رحمتش بر تمام وجود ما بپوشاند و میگوییم: «اللَّهُمَّ غَشِّنِي فِيهِ بِالرَّحْمَةِ؛ [1] اى خدا در اين روز مرا به رحمت خود درپوشان.» رحمت الهی، موضوعی است که در تمام سورههای قرآن به آن پرداخته شده و سراسر کلام الهی را با خود عجین کرده است. «رحمت»، گاهى درباره مهربانى و نرمدلى و گاهى در معنى احسان و نيكى كردن به كار میرود. [2] متضاد آن، غضب است. رحمت در مورد خداوند، به معنای احسان و عفو و بخشش است. در برخی از ادعیه، رحمت الهی بیش از غضب خدا دانسته شده مثل اینکه میخوانیم: «يَا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَهُ؛ [3] اى کسی که رحمتش بر خشمش سبقت گرفته است!» با این توصیف، رحمت خدا، مرواریدی است که باید قدر آن را دانست و از آن به خوبی بهره برد. رحمت الهی، بهترین تکیهگاه برای بندگان مؤمن خداست؛ چنانکه از رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) نقل شده که فرمودند: «لَو تَعلَمُونَ قَدْرَ رحمَةِ اللّه تعالى لاَتَّكَلتُمْ علَيها؛ [4] اگر اندازه رحمت خداوند متعال را مىدانستيد، حتما به آن تكيه مىكرديد.»
آرزوی موفقیت حقیقی
موفقیت، از جمله مفاهیمی است که افراد مختلف، تعاریف متفاوتی از آن دارند؛ اما از نگاه دینی، انسان موفق، کسی است که در راه اطاعت خدای متعال موفق باشد. خواسته ما از خدای متعال نیز همین است که: «وَ ارْزُقْنِي فِيهِ التَّوْفِيقَ وَ الْعِصْمَةَ؛ [5] و هم توفيق و حفظ از گناهان روزى فرما.» از جمله معارف قرآنی آن است که اساساً مؤمن، خداوند را یاریگر اصلی خود در هر موفقیت میداند و میگوید: «وَ ما تَوْفيقي إِلاَّ بِاللَّه؛ [6] و توفيق من جز به [يارى] خدا نيست.» از امام صادق (علیه السلام) در مورد همین گزاره قرآنی سؤال شد که ایشان در پاسخ، به تشریح موفقیت حقیقی پرداخته و فرمودند: «إِذَا فَعَلَ الْعَبْدُ مَا أَمَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الطَّاعَةِ كَانَ فِعْلُهُ وِفْقاً لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سُمِّيَ الْعَبْدُ بِهِ مُوَفَّقاً وَ إِذَا أَرَادَ الْعَبْدُ أَنْ يَدْخُلَ فِي شَيْءٍ مِنْ مَعَاصِي اللَّهِ فَحَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَيْنَهُ وَ بَيْنَ تِلْكَ الْمَعْصِيَةِ فَتَرَكَهَا كَانَ تَرْكُهُ لَهَا بِتَوْفِيقِ اللَّهِ تَعَالَى؛ [7] هر گاه بندهاى عمل شايستهاى را كه خدا به او دستور داده انجام داد، اين كردارش مناسب و موافق با فرمان خدا است كه به او بنده موفّق گويند. و هر گاه بخواهد مرتكب گناهى شود پروردگار مانعى ميان بنده و آن معصيت ايجاد مىفرمايد كه در نتيجه، آن را انجام نمىدهد، كه ترك آن معصيت به كمك و مدد خداى تعالى بوده است.»
قلبی که باید پاکیزه شود
راه هر نوع رشد و تعالی انسان، از کانال قلب او میگذرد؛ تا جایی که بدون پاکسازی قلب، نمیتوان تکامل فرد را ضمانت کرد. یکی از موانع رشد معنوی انسان، اوهام و خیالات باطلی است که سد راه حرکت انسان به سوی حقیقت میشوند. از این رو از خدای متعال میخواهیم که قلب ما را از هر نوع شک یا خیال باطلی پاک سازد تا آماده دریافت حقایق و نور هدایت شویم. «وَ طَهِّرْ قَلْبِي مِنْ غَيَاهِبِ التُّهَمَةِ؛ [8] و دلم را از تاريكيهاى شكوك و اوهام باطل پاك دار.» اگر قلب انسان آلوده باشد داراییهای دنیا او را سود نمیبخشد چنانکه قرآن کریم میفرماید: «يَوْمَ لَا يَنفَعُ مَالٌ وَ لَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتىَ اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيم؛ [9] روزى كه هيچ مال و فرزندى سود نمىدهد، مگر كسى كه دلى پاك به سوى خدا بياورد.»روز قيامت كه روز انكشاف حقايق و جدا شدن آنها از موهومات است و روزى است كه ديگر اسباب و مؤثرات اعتبارى، از سببيت مىافتد، مال به ماليتش و فرزند به عنوان فرزنديش، و خويشاوند به عنوان قرابتش نيز از اعتبار مىافتد. [10]از سویی دلهای پاک از هر گونه آلودگی، بهترین ظرفها برای پذیرفتن رحمت الهی هستند. چنانکه حضرت مسیح(علیه السلام) نیز به آنها تبریک گفته و میفرماید: «طُوبَى لِلْمُطَهَّرَةِ قُلُوبُهُمْ أُولَئِكَ يَزُورُونَ اللَّهَ يَوْمَ الْقِيَامَة؛ [11] خوشا به حال پاكدلان، ايشانند كه در روز قيامت با [بخشش و نعمت] خداوند مواجه شوند.»
سهم ویژه مؤمنان از رحمت الهی
در انتهای دعای این روز، باز هم با یادآوری رحمت بیکران الهی او را صدا زده و میگوییم: «يَا رَحِيماً بِعِبَادِهِ الْمُؤْمِنِين؛ [12] اى خداى مهربان بر اهل ايمان. رحمت خدای متعال، دو گونه عام و خاص دارد. رحمت عام خدای متعال شامل همه موجودات و انسانها اعم از کافر و مؤمن میشود. اما مهربانی خداوند در مورد مؤمنان، ویژه است و با توجه به ایمان مؤمنان به خداوند، آنها را برای خارج شدن از تاریکیها به سوی نور یاری میکند چنانکه میفرماید: «هُوَ الَّذي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ كانَ بِالْمُؤْمِنينَ رَحيما؛ [13] اوست كسى كه با فرشتگان خود بر شما درود مىفرستد تا شما را از تاريكيها به سوى روشنايى برآورد، و به مؤمنان همواره مهربان است.» نعمت هدایت، دو نوع است. گاهی به تو آدرس میدهند و باید خودت بروی. در این صورت، معلوم نیست کی و چگونه به مقصد برسی! اما گاهی دستت را میگیرند و به مقصد میرسانند. این، مخصوص کسانی است که با ایمان به خدا، دستشان را در دست خدا قرار دادهاند. خدا هم، مهربانانه آنها را از تاریکیها عبور داده و بالأخره به مقصد نهایی میرساند.
پینوشت
[1]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و نهم.
[2]. حسین بن محمد راغب اصفهانی، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن (مرتضوی: تهران، ۱۳۷۴)، ج 2, 57.
[3]. مفاتیح الجنان، دعای جوشن کبیر.
[4]. كنز العمّال، 10387 .
[5]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و نهم.
[6]. سوره هود، آیه 88.
[7]. محمد بن علی ابنبابویه، معاني الأخبار (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی: قم، ۱۳۶۱)، 21.
[8]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و نهم.
[9]. سوره شعراء، آیه 88 و 89.
[10]. محمد حسین طباطبایی، تفسیر المیزان (ترجمه) (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی: قم، ۱۳۷۸)، ج 15, 403.
[11]. حسن بن علی ابنشعبه، تحف العقول (جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي: قم، ۱۳۶۳)، 501.
[12]. مفاتیح الجنان، دعای روز بیست و نهم.
[13]. سوره احزاب، آیه 43.
در آخرین ساعات ماه رمضان با تکیه بر رحمت بیکران الهی، از او میخواهیم که موفقیت حقیقی که همان توفیق در طاعت خداست و نیز پاکی و طهارت قلبمان را به ما هدیه کند.