-تبلیغ دین مسیری تخصصی است که باید با حفظ شرایط و موازین دینی و اخلاقی و علمی در آن گام برداشت.
یکی از مقدس‌ترین امور در حیات دنیوی، تبلیغ و ترویج فرهنگ و معارف وحیانی و اسلامی است. فعالیت و کار بسیار ارزشمندی که خدای متعال در درجه اول مسئولیت و وظیفه سنگین آن را بر عهده خواص و برگزیدگان خود نهاده و هر کسی را در خور انجام این چنین مأموریت و وظیفه‌ای قرار نداده است.
تبلیغ دین و هدایت جوامع انسانی موضوع بسیار مهم و ارزشمندی است که ارزش و اهمیت آن را نمی‌توان با ملاک و معیارهای مادی و دنیوی محاسبه کرد؛ چرا که اگر در این مسیر، انسانی در جاده هدایت و رستگاری قرار گیرد و فردی از پرتگاه هلاکت و گمراهی نجات پیدا نماید و آب حیات و رستگاری را بنوشد، هیچ چیزی با آن برابری نخواهد کرد؛ کما اینکه در منابع روایی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمودند: «هنگامى كه رسول خدا مرا به سوى يمن روانه ساخت، فرمود: اى على! با هيچ كس پيش از آن كه او را به اسلام فرا خوانى، جنگ مكن. سوگند به خدا، اين كه خداوند به دستان تو انسانى را هدايت كند، برايت بهتر است از آنچه خورشيد بر آن طلوع و غروب كرده، و تو مولاى اويى، اى على!».[1]
گام‌های موفقیت در تبلیغ و گسترش فرهنگ اسلامی
با توجه به اهمیت و ارزشی که برای تبلیغ دین و هدایت مردم در منابع اسلامی ذکر شده بسیاری از افراد مایلند که از این فیض الهی و فرصت طلایی بهره مند شده و از ثواب تبلیغ دین بی بهره نباشند، ولی سؤال کاربردی و مهمی که در این خصوص مطرح می‌باشد این است که راهکار و فرمول موفقیت در امر تبلیغ و گسترش فرهنگ دینی و اسلامی چیست؟ در ادامه به برخی از شاخص‌های کاربردی موفقیت در امر تبلیغ اشاره خواهیم کرد.
گام اول: آغاز تربیت و آموزش از خود
اولین و مهمترین رکن موفقیت در تبلیغ و گسترش فرهنگی دینی، آغاز تربیت از خود است. به این معنا که مبلغ و مروج دین می‌بایست قبل از آنکه با گفتار خود دیگران را به سوی فضایل و کمالات دینی و اخلاقی دعوت نماید ضروری است که با حسن رفتار و عملکرد خود مخاطبین را به خوبی‌ها تشویق و ترغیب نماید؛ کما اینکه در منابع دینی و اسلامی نیز این چنین نقل شده است: در منابع روایی از امام علی (علیه السلام) نقل شده است: «مَن نَصَبَ نَفسَهُ للنّاسِ إماما فليَبدأ بِتَعليمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعليمِ غَيرِهِ، وَليَكُن تأديبُهُ بِسِيرَتِهِ قَبلَ تأديبِهِ بِلِسانِهِ، وَمُعَلِّمُ نَفسِهِ وَمُؤدِّبُها أحَقُّ بالإجلالِ من مُعَلِّمِ النّاسِ وَمُؤدِّبِهِم؛[2] هر كه خود را در مقام پيشوايى مردم قرار دهد، بايد پيش از تعليم ديگران، به تعليم خود بپردازد و پيش از آنكه با زبانش تربيت كند، با رفتار خود، تربيت نمايد و كسى كه آموزگار و مربّى خود باشد، بيشتر سزاوار بزرگداشت است تا كسى كه [پيش از خودسازى] آموزگار و مربّى ديگران باشد».
گام دوم: تقویت اخلاص و خداباوری
دومین گام در مسیر موفقیت در تبلیغ فرهنگ دینی و اسلامی تقویت اخلاص و خدا باوری است، یک مبلغ دین و کسی که در صدد تبلیغ دین بوده و خواهان موفقیت در این مسیر است، قبل از هر چیز می‌بایست در زمینه اخلاص و خداباوری خود کوشا باشد، این شاخص اخلاقی و دینی یکی از اصولی‌ترین ویژگی انبیاء و اولیای دین در امر تبلیغ بوده؛ کما اینکه خدای متعال در قرآن کریم در خصوص سلوک معنوی و تربیتی پیامبراکرم(صلی اللّه علیه و اله) این چنین فرموده است: «قُلْ مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ ۖ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ ۖ وَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ؛[3] بگو: هر اجر و پاداشی از شما خواسته‌ام برای خود شماست؛ اجر من تنها بر خداوند است، و او بر همه چیز گواه است!». در واقع سبک زندگی یک مبلغ موفق به گونه‌ای است که تلاش دارد بر اساس رهنمودهای قرآنی همه مراحل و مراتب زندگی خود را با اخلاص عجین و همراه نماید؛ کما اینکه باری تعالی در این خصوص فرموده است: «قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ؛[4] بگو: نماز و تمام عبادات من، و زندگی و مرگ من، همه برای خداوند پروردگار جهانیان است».
گام سوم: تلفیق علم، ایمان، عمل
سومین گام در امر فرهنگی تبلیغ دین تلفیق و در هم آمیختن علم، عمل و ایمان است. همه مردم از افرادی که تنها دیگران را به خوبی‌ها دعوت می‌کنند و خود از آن خوبی‌ها بهره‌ای ندارند گریزان هستند و تمایلی به ارتباط با آنها ندارند. این مطلب موضوعی است که در قرآن کریم سرزنش و توبیخ باری تعالی را نیز در پی داشته است؛ کما اینکه خدای متعال در قرآن کریم در آیات متعددی به آن اشاره داشته است: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ؛ كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ؛[5] اى كسانى كه ايمان آوردهايد! چرا سخنى مىگوييد كه عمل نمىكنيد؟! نزد خدا بسيار موجب خشم است كه سخنى بگوييد كه عمل نمىكنيد!». عمل نكردن به گفتار، گاهى به خاطر ناتوانى است و گاهى از روى بىاعتنايى كه اين مورد توبيخ است. عالم بىعمل، به درخت بى ثمر، ابر بى باران، نهر بى آب، زنبور بدون عسل، سوزن بدون نخ و الاغى كه كتاب حمل مىكند، تشبيه شده است.[6]
گام چهارم: حسن برخورد و حسن رفتار
کم نیستند افرادی که به واسطه کج سلیقگی و بی‌هنری با بدترین شیوه‌های گفتاری و رفتاری دیگران را به خوبی‌ها دعوت می‌کنند، گاهی این چنین تصور می‌شود که با بد زبانی و تند مزاجی می‌توانند همنوعان را به سوی خوبی‌ها دعوت نمایند این در حالی است که بیش از 1400 سال قبل خدای متعال به برجسته‌ترین پیامبر خود این چنین امر کرده است: «فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ؛[7]به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان [ مردم] نرم (و مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند».
گام پنجم: استقامت و پایداری
پنجمین گام در موفقیت در تبلیغ دینی بهره‌مندی از عنصر و شاخص استقامت و پایداری است. کم نیستند افرادی که یا کلاً تن به سختی‌های ارشاد و هدایت دیگران نمی‌دهند و یا اینکه با کمترین ناملایمت و سختی‌ها قالب تهی کرده و عرصه جهاد جبهه فرهنگی را رها کرده و به عقب باز می‌گردند. هیچ کاری بدون تحمل سختی‌ها و ناگواری‌ها به سرانجام قابل تحسین ختم نمی‌شود، از این رو شاهد هستیم که باری تعالی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) را این چنین به عنصر ارزشمند استقامت و پایداری دعوت می‌نماید: «فَاستَقِم کَما أُمِرتَ وَمَن تابَ مَعَکَ وَلا تَطغَوا ۚ إِنَّهُ بِما تَعمَلونَ بَصیرٌ؛[8]پس همان‌گونه که فرمان یافته‌ای، استقامت کن؛ و همچنین کسانی که با تو بسوی خدا آمده‌اند (باید استقامت کنند)! و طغیان نکنید، که خداوند آنچه را انجام می‌دهید می‌بیند!». استقامت در راه تبليغ و ارشاد كن، استقامت در طريق مبارزه و پيكار كن، استقامت در انجام وظائف الهى و پياده كردن تعليمات قرآن كن، ولى اين استقامت نه به خاطر خوش آيند اين و آن باشد و نه از روى تظاهر و ريا، و نه براى كسب عنوان قهرمانى، نه براى بدست آوردن مقام و ثروت و كسب موفقيت و قدرت، بلكه تنها به خاطر فرمان خدا و آن گونه كه به تو دستور داده شده است بايد باشد (كَما أُمِرْتَ).[9]
پی‌نوشت‌ها:
[1].الكافي (ط - الإسلامية)، ج5، ص36، ح2. «الإمام عليّ عليه السلام: لَمّا وَجَّهَني رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله إلَى اليَمَنِ قالَ: يا عَلِيُّ، لا تُقاتِل أحَدا حتَّى تَدعُوَهُ إلَى الإِسلامِ؛ وَ ايمُ اللّهِ، لَأَن يَهدِيَ اللّهُ عَلى يَدَيكَ رَجُلًا خَيرٌ لَكَ مِمّا طَلَعَت عَلَيهِ الشَّمسُ و غَرَبَت، و لَكَ وِلاؤُهُ يا عَلِيُّ».
[2].كنزالعمال: ج9، ص 40، ح24836.
[3]. سبأ/47.
[4]. انعام/162.
[5]. صف/2و3.
[6]. تفسير نور، ج9، ص 601.
[7]. آل عمران/159.
[8]. هود / ۱۱۲.
[9]. تفسير نمونه، ج9، ص257.
مبلغانی موفقند که به اخلاق، وظیفه گرایی، تعهد، اخلاص و تخصص مجهز باشند.