حضور حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) در قم سبب تحولات بزرگی در جهان تشیع شد.
یکی از نعمت‌های بزرگی که خدای متعال نسبت به ایرانیان داشته است، حضور امامزاده‌های متعددی است که هر کدام قطب فرهنگی و مذهبی در منطقه خویش هستند، اما در این میان حضور حضرت فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها) در قم از اهمیت بیشتری برخوردار است، و این موضوع برخواسته از جایگاه و منزلتی است که این حضرت در میان اهل بیت(علیهم‌السلام) و به تبع آن در میان شیعیان داشته‌اند.
با رجوع به روایات، به احادیثی برخورد می‌کنیم که نشان دهنده مقام رفیع آن حضرت است، از جمله اینکه نقل شده است که حضرت موسی بن جعفر(علیه‌السلام) خطاب به این فرزند خویش فرموده‌اند: «فداهاابوها؛پدرت به فدایت باد»[1] و در طول تاریخ تنها یک معصوم این عبارت را برای معصوم دیگر به کار برده است و آن نیز رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بوده است که نسبت به حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) این تعبیر را به کار برده‌اند.
بخشی از روایات که در شأن و جایگاه حضرت فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها) بیان شده است مربوط به بعد از وفات ایشان است به گونه‌ای که اهل بیت(علیهم‌السلام) شیعیان خویش را به سوی زیارت این بانوی بزرگوار سوق می‌داده‌اند روایاتی مانند اینکه، امام رضا(علیه‌السلام) خطاب به یکی از یارانشان می‌فرمایند: ای سعد! ما را قبری نزد شما هست؟ عرض کردم: فدایت گردم، منظورتان حضرت فاطمه دختر موسی بن جعفر است؟ فرمود: بله، هر کسی او را در حالی که به حقش آشناست، زیارت کند، بهشت بر او واجب می شود.[2]
یا در روایتی دیگر آن حضرت، زیارت فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها) را همطراز زیارت خویش دانسته و می‌فرمایند: «کسی که معصومه(علیه‌السلام) را در قم زیارت کند، مانند آن است که مرا زیارت کرده است.»[3]
یا در روایتی دیگر امام جواد(علیه‌السلام) می‌فرماید: هر کس قبر عمه‌ام را در قم زیارت کند جایگاه او بهشت است.[4]
امام صادق(علیه‌السلام): «قم کوفۀ کوچک ماست. برای بهشت هشت در است که سه در آن به سوی قم است. زنی در قم وفات می کند که از اولاد من و نامش فاطمه است. در روز قیامت با شفاعت او تمام شیعیان من وارد بهشت می شوند.»[5]
این احادیث از آن رو که اهل بیت(علیهم‌السلام) پرچم‌های هدایت خدای متعال هستند و سخن به گزاف نمی‌گویند نشان دهنده نقش حضرت فاطمه معصومه(سلام‌الله‌علیها) در هدایت جامعه به سوی تعالی و رستگاری است، و اگر در روایات به این نکته اشاره شده است که سه درب بهشت از قم باز می‌شود، این به خاطر حضور آن حضرت در قم است، آنچنان که از حدیث امام صادق(علیه‌السلام) این موضوع فهمیده می‌شود و امام خامنه‌ای نیز در بیانات خویش به عنوان یک اسلام شناس به این موضوع اشاره کرده و می‌فرمایند: «بدون تردید نقش حضرت معصومه (سلام اللَّه علیها) در قم شدن قم و عظمت یافتن این شهر عریقِ مذهبىِ تاریخی، یک نقش ما لا کلام فیه است. این بانوی بزرگوار، این دختر جوانِ تربیت‌شده‌ی دامان اهل‌بیت پیغمبر، با حرکت خود در جمع یاران و اصحاب و دوستان ائمه (علیهم‌السّلام) و عبور از شهرهای مختلف و پاشیدن بذر معرفت و ولایت در طول مسیر در میان مردم و بعد رسیدن به این منطقه و فرود آمدن در قم، موجب شده است که این شهر به عنوان پایگاه اصلی معارف اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) در آن دوره‌ی ظلمانی و تاریکِ حکومت جباران بدرخشد و پایگاهی بشود که انوار علم و انوار معارف اهل‌بیت را به سراسر دنیای اسلام از شرق و غرب منتقل کند.[6] این موضوع حتی از چشم جهانگردان غیر مسلمانان نیز مخفی نبوده است آنچنان که «اوژن فلاندن» جهانگرد فرانسوی و دانشمندی که در زمان محمد شاه قاجار در سال های 1219 و 1221 شمسی به اتفاق هموطن هنرمند خود «پاسکال کست» به ایران آمده است، در مورد اهمیت و نقش شهر قم و مرقد مطهر حضرت معصومه علیها السلام چنین می نگارد: «مقبره فاطمه که ایرانی ها «معصومه » می نامند در تمام مشرق، احترامی به سزا دارد و مردم از اکناف به زیارتش می آیند، فاطمه نوه علی است. از پادشاهان ایران، شاه عباس دوم، شاه صفی و فتحعلی شاه در قم مدفونند. تیمور لنگ به قم چندان لطمه نرسانده و شاید از برکت فاطمه باشد»[7]
با توجه به این نکته، زمانی که به روایات متعددی که از ائمه اطهار(سلام‌الله‌علیها) در مورد قم بیان شده است، نظری می‌کنیم، به این نکته راه می‌یابیم که این احادیث در واقع توصیف ثمرات حضور آن بانوی مکرمه در قم است[8] به عنوان نمونه در روایات وارد شده است که علم در آخرالزمان از قم به سرتاسر جهان منتشر می‌شود، آنچنان که امام صادق(علیه‌السلام) در این زمینه می‌فرماید: «به زودى کوفه از مؤمنان تهى شود و دانش از آن پنهان گردد، چنانچه مار در سوراخش پنهان شود. سپس دانش در شهرى پیدا شود که نام آن قم است، و آنجا معدن علم و فضل می‌گردد تا آنجا که در روى زمین هیچ کسی نسبت به دین ناآگاه نمی‌ماند، حتی معارف دینی به دست نو‌عروسان پرده‌نشین هم می‌رسد. این موضوع نزدیک به ظهور قائم ما رخ خواهد داد، و خدا، قم و اهل آن‌را حجت بر خلق قرار می‌دهد، و اگر چنین نباشد زمین اهل خود را فرو می‌برد و حجتى در زمین نمی‌ماند، و دانش از شهر قم به همه سرزمین‌ها در مشرق و مغرب منتشر می‌گردد و حجت خدا بر مردم تمام می‌شود تا کسى در روى زمین نماند که علم و دین به او نرسیده باشد. سپس قائم ظهور کند و سبب انتقام و خشم خدایى بر بنده‌ها می‌شود؛ زیرا خدا از بندگان انتقام نمی‌گیرد، مگر پس از اینکه حجت را انکار کنند.»[9]
اکنون با گذر زمان این واقعیت بیشتر و کامل‌تر خویش را به منصه ظهور می‌رساند مخصوصاً با توجه به اینکه حوزه علمیه قم، به یُمن حضور این حضرت تشکیل شده است و سرآغاز انقلاب اسلامی نیز از حوزه علمیه قم بوده است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت
[1]. زندگی نامه کریمه اهل بیت (علیها السلام)، علی اکبر مهدی پور، ص 63و 64.
[2]. بحار الأنوار،علامه مجلسی، دار إحياء التراث العربي، بیروت، 1403 ق، ج99، ص: 266.
[3]. دانشنامه امام کاظم علیه السلام، جمعی از نویسندگان، پایگاه تخصصی عاشورا،ج1،ص338.
[4]. كامل الزيارات،ابن قولويه، دار المرتضوية، نجف اشرف، 1356 ش، ص: 324.
[5]. بحار الأنوار، ج57، ص: 228.
[6]. دیدار طلاب و فضلا و اساتید حوزه علمیه قم؛ ۱۳۸۹/۰۷/۲۹.
[7]. ماهنامه کوثر، ش 9، ص 73 و 74 با اختصار.
[8]. گرچه قم پیش از حضور حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) یکی از مناطق معروف به حضور شیعیان بود اما همچنان تا تبدیل شدن به نقطه‌ی کانونی تشیع امامی فاصله‌ای بسیار داشت است، و این حضور حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) بوده است که سبب تشکیل چنین اجتماع عظمیمی شده است که اگر در سراسر گیتی سخنی از معارف اهل بیت(علیهم‌السلام) می‌شود سرمنشأ و سرآغاز آن از قم است.
[9]. بحار الأنوار،ج57، ص: 213.