-برای در امان ماندن از خطرات مادی و معنوی، باید نسبت به حضور در جریانان خاص اجتماعی و البته کنترل زبان خود دقت کنیم.
زمان را بشناس
برخی از روایات معصومین علیهم السلام خبر از آینده ای متفاوت و پر فتنه می‌دهند که گویا در نزد اهل بیت علیهم السلام اهمیت مراقبت مؤمنان از خودشان در آن شرایط سخت به اندازه‌ای است که در صدد آماده کردن همگان برای رویارویی با چنین شرایطی برآمده‌اند.
یکی از این دسته روایات، کلام امام رضا علیه السلام در مورد عافیت و در امان ماندن از همه بلایا و خطرات مادی و معنوی است که می فرمایند: «يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ تَكُونُ الْعَافِيَةُ فِيهِ عَشَرَةَ أَجْزَاءٍ تِسْعَةٌ مِنْهَا فِي اعْتِزَالِ النَّاسِ وَ وَاحِدٌ فِي الصَّمْتِ؛ [1] زمانى بر مردم خواهد آمد كه در آن عافيت ده جزء است كه نُه جزء آن در كناره گيرى از مردم و يك جزء آن در خاموشى است.»
این روایت عجیب، شایسته تأمل و فهم است؛ به خصوص این که برخی از روایاتی که با عبارت «يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ » همراه است در مورد زمان غیبت امام زمان مطرح شده است؛ مثل این که امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «يَأْتِي عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ يَغِيبُ عَنْهُمْ إِمَامُهُم؛ [2] زمانی می‌آید که امام مردم غایب می‌شود.»
با این نگاه، کلام امام رضا علیه السلام سرنخی از تحلیل شرایط زمانه ما و چگونگی عملکرد صحیح در این شرایط ویژه، برای در امان ماندن از خطرات فراوان مادی و معنوی آن به دست می‌دهد.
تلاش برای حفظ دین و دنیای خود و جامعه
نکته مهم و کلیدی در فهم این روایت آن است که، روایت اشاره به حساسیت شرایط خاص و پر فتنه‌ای دارد که دقت و احتیاط هر چه بیشتر در ارتباطات اجتماعی و سیاسی را برای در امان ماندن از فتنه‌ها ضروری می‌نماید تا از این طریق، هم به وظایف شرعی در قبال خود و جامعه به خوبی عمل کنیم و هم بی‌جهت برای خودمان دردسر درست نکنیم. یعنی وظایفی از قبیل امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، شرکت در نمازهای جمعه و جماعات و... به قوت خود باقی خواهند بود.
چنان که رهبر معظم انقلاب در تبیین مراد از عافیت در متون دینی می‌فرمایند: «عافیت که در روایات آمده آن چیزی نیست که ما در عرف خودمان از آن تعبیر به عافیت‌طلبی می‌کنیم، که انسان در کنجی خزیده و در میدان جهاد وارد نشده با وظائف بزرگِ زندگی مواجه نگردد. بلکه مراد، عافیت در اعتقاد و عمل و محفوظ ماندن از وساوس شیطانی و نفسانی است. انسان در میدان جنگ هم باید از پروردگار طلب عافیت کند یعنی از او بخواهد که دچار شک و ترس و تزلزل نشود.» [3]
کیفیت و کمیت عافیت
بهترین و جامع‌ترین توصیف عافیت را می‌توان در دعای بیست و سوم صحیفه سجادیه یافت که امام سجاد علیه السلام عافیت را با تمام شاخه‌های مادی و معنوی‌اش این گونه از خدای متعال طلب می‌کند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ عَافِنِي عَافِيَةً كَافِيَةً شَافِيَةً عَالِيَةً نَامِيَةً، عَافِيَةً تُوَلِّدُ فِي بَدَنِي الْعَافِيَةَ، عَافِيَةَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ. وَ امْنُنْ عَلَيَّ بِالصِّحَّةِ وَ الْأَمْنِ وَ السَّلَامَةِ فِي دِينِي وَ بَدَنِي، وَ الْبَصِيرَةِ فِي قَلْبِي، وَ النَّفَاذِ فِي أُمُورِي، وَ الْخَشْيَةِ لَكَ، وَ الْخَوْفِ مِنْكَ، وَ الْقُوَّةِ عَلَى مَا أَمَرْتَنِي بِهِ مِنْ طَاعَتِكَ، وَ الِاجْتِنَابِ لِمَا نَهَيْتَنِي عَنْهُ مِنْ مَعْصِيَتِك؛ [4] بار خدايا، درود بفرست بر محمد و خاندان او و مرا عافيت ده، عافيتى كفايت كننده و شفا بخش و عالى و افزاينده، عافيتى كه از آن در تن من تندرستى زايد، عافيت اين جهانى و آن جهانى.
و بر من احسان نماى به اعطاى تندرستى و امنيت و سلامت در دين من و جسم من. و مرا به ارزانى داشتن بصيرت دل و نفاذ امر و خشيت در برابر عظمت تو و خوف از تو بنواز و نيرويم ده بر طاعتى كه بدان فرمان دادهاى و اجتناب از هر معصيت كه از آن نهى فرمودهاى.»
فواید سکوت
عافیت به معنای در امان ماندن از هر گونه آسیب مادی و معنوی است. این در حالی است که به همان مقدار که زبان در جلب منافع مادی و معنوی انسان مؤثر است به همان میزان و در صورت استفاده نادرست از آن، خطرات گاه جبران ناپذیری برای دنیا و آخرت انسان به همراه خواهد داشت.
برای استفاده صحیح از زبان لازم است قبل از هر کلام، مقداری در شایستگی آن کلام فکر و برای فکر کردن، سکوت کنیم. چنان که امیر المؤمنین علیه السلام می‌فرمایند: «إن كانَ في الكلامِ البَلاغَةُ، فَفي الصَّمتِ السَّلامةُ مِنَ العِثارِ؛ [5] اگر در سخن گفتن بلاغت باشد، در خاموشى ايمنى از لغزش است.»
تأثیر احزاب بر عافیت و عاقبت انسان
نکته دیگری که در این روایت مورد توجه است این که، دقت و احتیاط در ارتباط با مردم به اندازه نُه برابر سکوت کردن، در جلب عافیت و ایمنی از خطرات گوناگون مؤثر دانسته شده است. در شرایط ظهور فتنه‌های متوالی، عضویت و حضور در جمعیت‌های خاص فکری، سیاسی، عقیدتی و احزاب و گروه‌های متنوع که هویت‌شان مجهول هست خود به خود احتمال بروز خطر و لغزش انسان را بیشتر می‌کند.
نمونه بارز آن را می‌توان در جدال‌های بین احزاب و گروه‌های مختلف یافت که برخی، برای حفظ منافع سیاسی، اقتصادی و دیگر منافع حزبی خود دچار انواع گناه‌ها از جمله شایعه پراکنی، خلاف واقع گویی، تهمت، دوری از انصاف، ظلم و تعدی به حقوق مردم و... می‌شوند و بازار داغ این جدال، همواره بر آتش این همه پلشتی افزوده است. پس، بهتر آن است که با دوری گزیدن از ورود در جنگ‌های تبلیغاتی این احزاب، تنها به دنبال شناخت و عمل به وظایف دینی فردی و اجتماعی خود باشیم و بر بصیرت خود بی‌افزائیم.
پی‌نوشت
[1] حسن بن علی ابن‌شعبه، تحف العقول (جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي: قم، ۱۳۶۳)، 446.
[2] علی بن حسین ابن بابویه و علی بن حسین ابن‌بابویه، الإمامة و التبصرة من الحيرة (مدرسة الإمام المهدي (علیه السلام): قم، ۱۳۶۳)، 125; محمد بن علی ابن‌بابویه، كمال الدين و تمام النعمة (دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۹۵)، ج 2, 350.
[3] شرح حدیث جلسه سی و پنجم/خواستن یقین و عافیت از خدا؛ ۱۳۷۸/۱۰/۲۷.
[4] صحیفه سجادیه، نیایش بیست و سوم.
[5] شرح غرر الحکم (خوانساری) (دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ: تهران، ۱۳۶۶)، ج 3, 5.
عافیت به معنای در امان ماندن از همه بلاها و خطرات مادی و معنوی است که دائماً انسان را تهدید می‌کنند. این تهدیدهای مادی و معنوی، به ویژه در زمانی رخ می‌دهد که ابتلائات و فتنه‌ها پی درپی بروز می‌کنند. از این رو لازم است دقت و احتیاط بیشتری نسبت به ورود به جریانات خاص سیاسی داشته باشیم و زبان را بیش از هر زمان دیگر کنترل کنیم؛ چرا که زبان، همان گونه که بیشترین فواید را نصیب انسان می‌کند در صورت عدم کنترل، بیشترین خطرات را به دنبال خواهد داشت.