روحیه منتظران، سرشار از آرامش و امید و استقامت و پایداری در راه هدف آرمانی امامشان است.
اعتقاد و انتظار شیعیان برای تشکیل جامعه جهانی آرمانی اسلامی به وسیله ظهور انسانی کامل، عادل و قیام کننده‌ای برای احیای همه فضائل انسانی، تأثیرات گوناگونی بر روح، رفتار، تفکرات و گرایش‌های آنان خواهد داشت. در این نوشتار، توصیفی اجمالی از انتظار کرده و سپس سه اثر اخلاقی آن بر روح و روان منتظران را بررسی می‌کنیم.
انتظار فعالانه
انتظار واقعی، تأثیری واقعی بر روح، اندیشه، گفتار و رفتار انسان می‌گذارد. به این معنا که در پشت این عقیده، حقیقتی نهفته است که آن حقیقت، ارتباطی جدی با روان انسان برقرار می کند. شاید یکی از معانی آفتاب پشت ابر بودن امام(علیه السلام) در عصر غیبت همین باشد که می‌تواند روحیه منتظران خویش را تحت تأثیر قرار دهد.
انتظار موعود آرمانی و مصلح جهانی، عقیده‌ای متفاوت برای منتظران را رقم زده و موجب می شود دست روی دست نگذارند و در جهت رسیدن به چیز یا کسی که در انتظار آن هستند با جدیت تمام اقدام کنند. چنین کنشگری عملگرایانه‌ای را می‌توان انتظار فعالانه نامید. خلاصه این که، انتظار از جنس عمل است نه بی عملی. چنان که در روایتی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله آمده که فرمودند: «أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِي انْتِظَارُ فَرَجِ اللَّهِ تَعَالَى؛ [1] برترین اعمال امت من انتظار گشایش(در مورد ظهور حضرت مهدی علیه السلام) از سوی خدای متعال است.»
یکی از مهمترین تأثیرات فرهنگ انتظار ظهور حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه، تأثیرات مثبتی هستند که در روح و روان منتظران ظهور ایجاد می‌شوند.
آرامش و طمأنینه
گمشده بزرگ بشر در عصر حاضر، آرامش است. بسیاری هستند که حاضرند قید آسایش و رفاه خود را بزنند اما در عوض، آرامش درونی خود را به دست آورند. گرچه ظهور حضرت مهدی علیه السلام آرامش به معنای واقعی‌اش را در تمام دنیا محقق خواهد کرد اما انتظار آن ظهور نیز، منتظران را به آرامش خاطر خواهد رساند. آرامش درونی برآمده از انتظار واقعی، چندین مؤلفه اساسی دارد:
1ـ ارتباط با امام، ارتباط با خدا
اساساً هر آنچه که رنگ تدین و عبودیت به خود بگیرد و ارتباطی از جنس بندگی با خدای متعال محسوب شود ارمغان قطعی آن، آرامش و طمأنینه خواهد بود؛ چنان که قرآن کریم می فرماید: «الَّذينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب؛ [2] همان كسانى كه ايمان آوردهاند و دل‌هايشان به ياد خدا آرام مىگيرد. آگاه باش كه با ياد خدا دلها آرامش مىيابد.» امام معصوم به عنوان وسیله‌ای به سوی خدا، ارتباط بندگان با خدای متعال را سامان می بخشد. قرآن کریم می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ وَ جاهِدُوا في سَبيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون؛ [3] اى كسانى كه ايمان آوردهايد! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهيزيد! و وسيلهاى براى تقرب به او بجوئيد! و در راه او جهاد كنيد، باشد كه رستگار شويد!» منتظر ظهور، امام خویش را مهمترین راه ارتباط با خدا و اتصال زمین به آسمان می داند چنان که در دعای ندبه می خوانیم: «أَيْنَ السَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَيْنَ الْأَرْضِ وَالسَّماءِ؛ [4] کجاست آن وسیله پیوند بین زمین و آسمان؟»
2ـ علم امام زمان نسبت به گرفتاری‌های ما
سختی‌ها و گرفتاری‌ها که عمده دلیل پریشان حالی و اضطراب و نبود آرامش ما محسوب می‌شوند می‌توانند بهترین دلیل آرامشمان باشند به شرط آن که، همه آنچه اتفاق می‌افتد را در محضر خدا و ولی خدا بدانیم. در این صورت، اضطراب و نگرانی جای خود را به آرامش و طمأنینه خواهد داد. امام زمان(علیه السلام) نه تنها از گرفتاری های پیروان خود آگاهی دارند بلکه بسیاری از بلاها و گرفتاری‌ها را از سر دوستدارانشان دفع می‌کنند. چنانکه حضرت مهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف می فرمایند: «يَدْفَعُ اللَّهُ الْبَلَاءَ عَنْ أَهْلِي وَ شِيعَتِي؛ [5] خداوند، به سبب من، بلا را از اهل و شیعیانم دفع می‌کند.» اعتقاد به چنین امام مهربان و آگاهی، منتظر را به وجد آورده و لبریز از آرامش می کند.
امیدواری
موتور محرکه درونی انسان، امید است. این، معجزه امید است که بن بست در زندگی را بی معنا می‌کند. هیچ قدرتی نتوانسته جامعه امیدوار را به زانو درآورد مگر اینکه بتواند امید او را از آنها بگیرد. منتظران ظهور، فعالانه و امیدوارانه، همه موانع و سختی‌ها را از پیش رو بر می‌دارند تا مقدمه گشایش آرمانی و جهانی را مهیا کنند.
انتظار ظهور مهدی موعود(علیه السلام)، نهال امیدی است که خداوند برای مؤمنین کاشته است پس چنین امیدی چیزی جز امید به خداوند و آینده روشنی که خداوند ترسیم کرده است نیست. تنها امیدی که به ناامیدی نمی گراید امید به خداست چنان که امیرالمؤمنین(علیه السلام) می فرمایند: «لَا تَرْجُ إِلَّا رَبَّك؛ [6] جز به پروردگار خود به چیزی امید نداشته باش.» در دعای فرج امام زمان(علیه السلام) نیز قطع امید از غیر خدا اشاره کرده و می خوانیم: «اللَّهُمَّ عَظُمَ الْبَلَاءُ وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ وَ انْقَطَعَ الرَّجَاء؛ [7] خدايا گرفتارى بزرگ شد؛ و پوشيده، آشکار گشت؛ و پرده كنار رفت؛ و اميد بريده گشت.»
روحیه استقامت
منتظر ظهور، به خوبی می داند که برای اقامه حکومت عدل جهانی، وجود یارانی با صلابت و استقامت و کارآمد، ضروری است. پس، همه فشارهای مادی و روحی در مسیر دینداری و بسترسازی برای ظهور را با روحیه ای قوی و مستحکم پشت سر می گذارد. او همیشه برای جهاد و تلاش بی امان در مسیر حق آماده است. روحیه قوی منتظر باعث می شود از ملامت‌های دیگران ابایی نداشته باشند چنان که قرآن کریم می فرماید: «وَ لا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِم؛ [8] و از سرزنش هيچ ملامتگرى هراسى ندارند.»
یاران امام زمان علیه السلام به عنوان محصول انتظار ظهور، دارای قلب‌هایی محکم همانند پاره‌های فولاد هستند چنان که رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) درباره ویژگی یاران حضرت قائم(علیه السلام) می فرمایند: «كَأَنَّ قُلُوبَهُمْ زُبَرُ الْحَدِيد؛ [9] گویا دلهایشان پاره‌های آهن است.»
پی‌نوشت
[1] امام هشتم علی بن موسی (ع)، صحيفة الرضا (ع) (ندای اسلام: مشهد مقدس، بی‌تا)، 54, حدیث 62.
[2] شوره رعد، آیه 28.
[3] سوره مائده، آیه 35.
[4] مفاتیح الجنان، دعای ندبه.
[5] محمد بن حسن طوسی، الغيبة (شیخ طوسی) (مؤسسة المعارف الإسلامیة: قم، ۱۴۲۵)، 246.
[6] علی بن محمد لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ (موسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر: قم، ۱۳۷۶)، 517, حدیث 9360.
[7] سعید بن هبه‌الله قطب راوندی، قصص الأنبیاء (آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامى: مشهد مقدس، ۱۴۰۹)، 360.
[8] سوره مائده، آیه 54.
[9] محمد بن محمد مفید، الإختصاص (جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي: قم، بی‌تا)، 207.
انتظار فعالانه، یعنی به امید فرارسیدن ظهور امام موعودی که بعد از همه سختی‌ها، گشایش همه جانبه و جهانی را به ارمغان می‌آورد، با آرامش و امید و قوت قلب هر چه بیشتر برای بسترسازی آن قیام و حکومت عدل جهانی مجاهدانه بکوشیم.