-نمیتوانیم مدعی انتظار برای ظهور امام زمان خویش باشیم ولی در عمل، اخلاقی متناسب با رفتار سپاهیان حضرتش نداشته باشیم.
عملگرایی و تلاش جهادی
منتظران واقعی به دنبال حقیقتی آرمانی هستند و می دانند که بدون تلاش جهادی نمیتوانند به حقیقت یاری امام عصر(علیه السلام) دست یابند چنان که امیرالمؤمنین(علیه السلام) درباره امید خیالی به آخرت می فرمایند: «لَا تَكُنْ مِمَّنْ يَرْجُو الآخِرَةَ بِغَيْرِ عَمَل؛ [1] از کسانی مباش که بدون عمل امید به آخرت دارند.» وقتی دنیا پر از ظلم ظالمان می شود و قرار است با ظهور منجی عالم بشریت، همه آن ظلمها جای خودشان را به عدالت بدهند قطعاً این هدف آرمانی، بدون تلاش خستگی ناپذیر و جهادگونه منتظران امروز و یاران آن روز امکان پذیر نخواهد بود. اصلاً یکی از حکمتهای انتظار، به میدان آوردن جهادها و کوششها به میدان ولایت پذیری امام معصوم است.
احتیاط در شبهه ها
یکی از دلایل برتری انتظار فرج بر دیگر اعمال امت آن است که فتنههای گوناگون و پی در پی، انسانهای عصر غیبت را مورد آزمایش جدی قرار می دهد و پایداری بر اعتقادات دینی و حفظ پیمان با امام زمان(علیه السلام) مشکل خواهد بود و البته اجر و پاداش طاعاتی که از سختی بیشتری برخوردار هستند یا نیاز به استقامت بیشتری دارند، مضاعف است چنان که از رسول خدا(صلّ الله علیه و آله) نقل است که فرمودند: «أفضل العبادة أحمزها؛ [2] برترین عبادتها، سختترین آنهاست.»
بنابراین، در برخورد با فتنهها و تردیدهای زمان غیبت امام زمان(علیه السلام) که دین انسان را تهدید می کند باید جانب احتیاط را نگاه داشت که البته خود، کاری مشکل است. امیرالمؤمنین(علیه السلام) در توصیهای خطاب به کمیل میفرمایند: «يَا كُمَيْلُ أَخُوكَ دِينُكَ فَاحْتَطْ لِدِينِكَ بِمَا شِئْتَ؛ [3] كميل! برادر (واقعى) تو دين توست، پس هر طور كه مىخواهى برای دين خود احتياط کن.» بی جهت نیست که برای تابآوردن در مقابل فتنههای آخرالزمان و در امان ماندن دین خود، ما را به خواندن دعای غریق توصیه کردهاند. امام صادق(علیه السلام) دراین باره میفرمایند: «سَتُصِيبُكُمْ شُبْهَةٌ فَتَبْقَوْنَ بِلَا عَلَمٍ يُرَى وَ لَا إِمَامٍ هُدًى وَ لَا يَنْجُو مِنْهَا إِلَّا مَنْ دَعَا بِدُعَاءِ الْغَرِيقِ قُلْتُ كَيْفَ دُعَاءُ الْغَرِيقِ قَالَ يَقُولُ يَا اللَّهُ يَا رَحْمَانُ يَا رَحِيمُ يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِي عَلَى دِينِك؛ [4] به زودى شبههاى به شما مىرسد و در آن بىنشانه هويدا و امام هدايت بمانيد و كسى از آن شبهه نجات نمىيابد مگر آنكه دعاى غريق را بخواند، گفتم: دعاى غريق چگونه است؟ فرمود: مىگويى: خدایا، ای بخشنده، ای مهربان، ای دگرگون کننده قلبها! قلبم را بر دین خودت ثابت بدار.»
خودداری از لغو
چنان که بیان شد، منتظران واقعی ظهور، مردان عمل جهادی و بی وقفه هستند؛ از این رو لازم است از هر کار بیهودهای که در طی مسیر منتظرانه خود فایدهای ندارد دوری کنند. منتظران واقعی، همان مؤمنان واقعی عصر ظهور هستند چرا که قرآن کریم درباره اوصاف مؤمنان می فرماید: «وَ الَّذينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُون؛ [5] و آنان كه از بيهوده رويگردانند.» انتظار واقعی، انجام کارهای مفید در تسریع ظهور و خودداری از انجام کارهای لغو و بیهوده است. منتظر واقعی انجام هر نوع کار بیهوده ای را خسارت محض می داند.
غنیمت شمردن فرصتها
داستان کربلا و کسانی که فرصت یاری امام زمان خویش را (در حالی که بسیار به آن نزدیک بودند) از دست دادند، هشداری برای همه یاوران است که مبادا در زمان غیبت امام زمان (علیه السلام) فرصتهای یاری ایشان را از دست بدهند!
طرمّاح از جمله افرادی است که فرصت همراهی و یاری امام حسین(علیه السلام) را از دست داد. امام حسین(علیه السلام) در مسیر کوفه بود که طرماح با ایشان دیدار کرد. او پس از توصیههایی به امام زمان خویش برای مواجه نشدن با لشکر ابن زیاد، عذر خانواده خود را پیش کشید و گفت: إنّي قَدِ امتَرتُ لِأَهلي مِنَ الكوفَةِ ميرَةً، ومَعي نَفَقَةٌ لَهُم، فَآتيهِم فَأَضَعُ ذٰلِكَ فيهِم، ثُمَّ اقبِلُ إلَيكَ إن شاءَ اللّٰهُ، فَإِن ألحَقكَ فَوَاللّٰهِ لَأَكونَنَّ مِن أنصارِكَ؛ [6] از كوفه براى خانوادهام آذوقه گرفتهام و خرجىِ آنها، پيش من است. مىروم و اين را نزد آنها میگذارم و إن شاء اللّٰه، نزد تو مىآيم. وقتى آمدم، به خدا كه از جمله ياران تو خواهم بود.»
امام حسین علیه السلام جملهای به او فرمود که عدم دقّت طرماح در آن، مایه حسرتی جانکاه برای او شد. حضرت خطاب به او فرمودند: «فَإِن كُنتَ فاعِلاً فَعَجِّل رَحِمَكَ اللّٰهُ؛ [7] اگر چنين میخواهى كرد، پس بشتاب. خدا، تو را رحمت كند!» او به سمت خانواده خود رفت و هنگام بازگشت، دقیقاً در همان جایی که با امام حسین(علیه السلام) دیدار کرده بود خبر شهادت امام خویش را شنید. اینجا بود که حسرتی آتشین وجود او را فرا گرفت ولی دیگر سودی نداشت. عبرت داستان طرماح این است که ثمره یک عمر انتظار و یاری امام زمان(علیه السلام) می تواند با یک غفلت و از دست دادن فرصت بر باد رود.
هیچ چیز جای تقوا را نمیگیرد
همه ارزش انسان، بندگی کردن برای خداست چرا که اصل خلقت او برای بندگی بوده است [8] و همه ارزش بندگی کردن، در رعایت تقوا خلاصه میشود؛ چنان که قرآن کریم میفرماید: «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُم؛ [9] در حقيقت ارجمندترين شما نزد خدا پرهيزگارترين شماست.» همه اینها، نتیجهای است که در قبال انتظار واقعی ظهور، انسان میشود. یک منتظر واقعی، راهش را که کنترل اعمال خود مطابق با دستورات الهی است، فراموش نمیکند و میداند که تنها از این طریق است که میتواند در جمع پاکان دولت مهدوی که همگی اهل تقوا هستند قرار گیرد.
نظم جهانی دولت مهدوی
همان گونه که همه عالم بر پایه نظم بنا نهاده شده است، برپایی حکومت عدل و نظم جهانی نیز بدون استفاده از یاورانی منظم ممکن نیست. پس، انتظار دولت مهدوی به منتظر میآموزد که باید در تمام زندگی خود نظم را حاکم کند. قرآن کریم نیز به عنوان برنامه سعادت بشر، به وسیله نظم بخشیدن به امور بشریت، آینده روشن انسانها را ترسیم کرده است؛ چنان که قرآن ناطق، امیر المؤمنین(علیه السلام) در توصیف قرآن کریم میفرمایند: «أَلَا إِنَّ فِيهِ عِلْمَ مَا يَأْتِي وَ الْحَدِيثَ عَنِ الْمَاضِي وَ دَوَاءَ دَائِكُمْ وَ نَظْمَ مَا بَيْنَكُم؛ [10] بدانيد كه در آن، علم آينده و سخن از گذشته و دواى درد شما و باعث نظم و سامان دهى شما هست.»
پینوشت
[1] حسن بن علی ابنشعبه، تحف العقول (جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي: قم، ۱۳۶۳)، 157.
[2] محمد بن حسین شریف الرضی، شرح نهج البلاغة (ابن أبی الحدید) (مکتبة آیة الله العظمی المرعشي النجفي (ره): قم، ۱۴۰۴)، ج 19, 83.
[3] محمد بن محمد مفید، الأمالي (للمفيد) (جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي: قم، ۱۴۰۳)، 283, حدیث 9.
[4] محمد بن علی ابنبابویه، كمال الدين و تمام النعمة (دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۹۵)، ج 2, 352.
[5] سوره مؤمنون، آیه 3.
[6] محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک ([بی نا]: بیروت، بیتا)، ج 5, 406.
[7] همان، ج 5، 406.
[8] سوره ذاریات، آیه 56: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُون؛ و جنّ و انس را نيافريدم جز براى آنكه مرا بپرستند.
[9] سوره حجرات، آیه 13.
[10] محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة (صبحی صالح) (موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، 223, خطبه 158.
انتظار ظهور، تأثیرات اخلاقی فراوانی در رفتار و عملکرد منتظران بر جای میگذارد. تأثیراتی از قبیل تلاش جهادی، احتیاط در زمان شبههها، خودداری از لغو، غنیمت شمردن فرصتها، تقوا و نظم! با این توصیف، انتظار، مدرسهای برای آموزش عملی تربیت اخلاقی منتظران واقعی است.