بر بلندای بهشت هشتم

ارزش هر چیزی به فایده ای است که برای شخص به ارمغان می آورد. در این میان، زیارت معصومین علیهم السلام و از جمله زیارت امام رضا علیه السلام چه فواید و آثاری برای زائر به ارمغان می آورد؟

معنای زیارت
واژه «زیارت» به معنای میل و قصد (آهنگ) چیزی یا کسی را کردن است. [1] شبیه به معنای «حج» که در لغت به معنای قصد کردن چیزی به کار می رود. [2] از سویی، معنای عرفی زیارت، حضور نزد کسی به قصد تکریم و تعظیم و انس گرفتن با اوست. [3] اما سؤال اینجاست که اساساً در زیارت و حج، قصد چه کسی را می کنیم؟ آیا در زیارت مؤمن، والدین، شهداء، انبیاء، معصومین، امامزادگان و خانه خدا، میل و قصد اصلی، خود آنها هستند یا به هدف دیگری به سمت آنها روانه شده ایم؟ در ضمن اشاره به زیارت امام رضا علیه السلام، پاسخ این سؤال را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

زیارت امام رضا علیه السلام برای چه؟
قرآن کریم مؤمنان را برای نیل به سوی خدا به استفاده از «وسیله» فرمان داده است و می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسيلَةَ وَ جاهِدُوا في‏ سَبيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون‏؛ [4] اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهيزيد! و وسيله‏ اى براى تقرب به او بجوئيد! و در راه او جهاد كنيد، باشد كه رستگار شويد!»
پس وسیله، هر کار یا چیزی است که موجب تقرب به سوی خدای متعال شود. یکی از وسائل نزدیک کننده ما به سوی خدای متعال ائمه معصومین علیهم السلام هستند که اولیای خدا و منبع فیوضات الهی هستند.
از این رو، قصد اصلی زیارت امام رضا علیه السلام، زیارت و تقرب به خدای متعال است؛ چنان که هنگام خروج از خانه به سوی حرم رضوی می خوانیم: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى ابْنِ رَسُولِهِ حَسْبِيَ اللَّهُ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ اللَّهُمَّ إِلَيْكَ تَوَجَّهْتُ وَ إِلَيْكَ قَصَدْتُ وَ مَا عِنْدَكَ أَرَدْت‏؛ [5] به نام خدا و به ذات خدا و به سوى خدا و به سوى فرزند رسول خدا. بس است مرا خدا؛ بر خدا توکل کردم. بارالها به سوى تو رو کردم و به سوى تو آهنگ نمودم و آن چه را نزد توست خواسته و اراده کردم.»

ابعاد بهره مندی از زیارت امام رضا علیه السلام
هر چه منزلت و گونه های کمال کسی که به زیارت او می رویم گسترده تر و عمیق تر باشند، ابعاد و دریچه های توسل به او برای تقرب به خدای متعال نیز متنوع تر و گرانبهاتر خواهند بود.
امام رضا علیه السلام به عنوان یک انسان کامل و یکی از اولیاء معصوم و منصوب از سوی خدای متعال، از جهات مختلفی می توانند زائران خویش را بهره مند کرده و به فیض تقرب الهی برسانند. طبق زیارت جامعه کبیره، ایشان منبع علم الهی (وَ خُزَّانَ الْعِلْم‏) ، محبت الهی (وَ التَّامِّينَ فِي مَحَبَّةِ اللَّه‏)، اخلاص الهی(وَ الْمُخْلِصِينَ فِي تَوْحِيدِ اللّٰه) و هر منزلت والای انسانی دیگری هستند [6] و به اندازه ظرفیت زائر از او پذیرایی می کنند. این پذیرایی، انتهایی ندارد و ورای هر استفاده ای، بهره ای والاتر وجود خواهد داشت و ملاک این بهره مندی، معرفت زائر است.

آنچه زیارت امام رضا علیه السلام می زداید
در راه رسیدن به تقرب (به عنوان هدف اصلی از زیارت امام رضا علیه السلام و دیگر معصومین علیهم السلام) موانع و گرفتاری هایی وجود دارد که برطرف کردن آنها نیازمند وسیله ای است. یکی از آثار و برکات زیارت امام رضا علیه السلام زدودن چنین گرفتاری هایی می‌باشد که در روایات متعدد به آنها اشاره شده است.
گناه، مهمترین مانع از تقرب به سوی خداست. زیارت امام رضا علیه السلام، هم غم و اندوه را می زداید و هم موجب آمرزش گناهان می شود. رسول خدا صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «سَتُدْفَنُ بَضْعَةٌ مِنِّي بِخُرَاسَانَ مَا زَارَهَا مَكْرُوبٌ إِلَّا نَفَّسَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ كَرْبَهُ وَ لَا مُذْنِبٌ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَه‏؛ [7] پاره تن من در خراسان دفن خواهد شد، هیچ گرفتار و گنه‏کاری او را زیارت نکند جز این که خداوند گرفتاری او را برطرف سازد و گناهانش را می بخشاید.»

زائر با معرفت
چنان که بیان شد، زیارت امام رضا علیه السلام ابعاد فراوانی دارد که میزان معرفت زائر، نقش به سزایی در نوع و گستره بهره مندی از فیوضات حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام دارد. گرچه آمرزیده شدن گناهان گذشته، بسیار با ارزش است و موانع صعود را بر می دارد اما تضمین بر برداشتن گناهان آینده، زیارتی با معرفت بالاتر را می طلبد. بخشیده شدن گناهان آینده به معنای عاقبت به خیری و رسیدن به مقصد زیارت یعنی تقرّب به سوی خداست.
امام رضا علیه السلام در این باره می فرمایند: «إِنِّي سَأُقْتَلُ بِالسَّمِّ مَظْلُوماً فَمَنْ زَارَنِي عَارِفاً بِحَقِّي غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّر؛ [8] من به زودی مظلومانه با سم به قتل خواهم رسید. پس هر کس با شناخت‏ حق من زیارتم کند خداوند گناهان گذشته و آینده او را ببخشاید.»

زائران راه دور؛ و دلهره قیامت
هر زیارتی قیمت خاص خود را دارد. کسی که از راه دور، سختی های سفر را به جان خریده و عاشقانه به زیارت حضرت ثامن الحجج علیه السلام می شتابد این چنین مورد عنایت امام خویش قرار می گیرد که فرمودند: «مَنْ زَارَنِي عَلَى بُعْدِ دَارِي وَ شُطُونِ مَزَارِي أَتَيْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي ثَلَاثِ مَوَاطِنَ حَتَّى أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا إِذَا تَطَايَرَتِ الْكُتُبُ يَمِيناً وَ شِمَالًا وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ وَ عِنْدَ الْمِيزَان‏؛ [9] کسی که با توجه به دوری راه مزارم را زیارت کند، روز قیامت در سه جا نزد او خواهم آمد تا او را از بیم و گرفتاری آن ایستگاه ها رهایی بخشم: هنگامی که نامه ‏ها [ی ‏اعمال] به راست و چپ پراکنده شود، نزد صراط و نزد میزان [هنگام‏ سنجش اعمال].»

بر بلندای بهشت
اما، بزرگترین بهره و هدیه ای که می توان از زیارت امام رضا علیه السلام به دست آورد آن است که حضرت او را در جوار خود قرار می دهد چنان که فرمودند: «أَلَا فَمَنْ زَارَنِي فِي غُرْبَتِي كَتَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ أَجْرَ مِائَةِ أَلْفِ شَهِيدٍ وَ مِائَةِ أَلْفِ صِدِّيقٍ وَ مِائَةِ أَلْفِ حَاجٍّ وَ مُعْتَمِرٍ وَ مِائَةِ أَلْفِ مُجَاهِدٍ وَ حُشِرَ فِي زُمْرَتِنَا وَ جُعِلَ فِي الدَّرَجَاتِ الْعُلَى مِنَ الْجَنَّةِ رَفِيقَنَا؛ [10] آگاه باشيد کسي که مرا در غربتم زيارت کند، خداي عزوجل ثواب يکصد هزار شهيد، يکصد هزار صديق، يکصد هزار حج گزار و عمره گزار و يکصد هزار مجاهد را براي او می ‏نويسد و در زمره ما محشور می ‏شود و در درجات والای بهشت رفيق و همراه ما خواهد بود.»

پی نوشت
[1] ‏محمد بن احمد ازهری، تهذیب اللغة (دار إحياء التراث العربي: بیروت، ۱۴۲۱)، ج 13, 163.
[2] ‏محمد بن حسن ابن درید، جمهرة اللغة (دار العلم للملايين: بیروت، ۱۹۸۷)، ج 1, 86.
[3] ‏محمد بن محمد غزالی و احمد بن محمد فیومی، المصباح المنیر في غریب الشرح الکبیر للرافعي (موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، 260.
[4] سوره مائده، آیه 35.
[5] ‏جعفر بن محمد ابن‌قولویه، كامل الزيارات ([بی نا]: نجف اشرف، ۱۳۵۶)، 309.
[6] ‏محمد بن علی ابن‌بابویه، من لا يحضره الفقيه (جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي: قم، ۱۳۶۳)، ج 2, 610.
[7] ‏همان، ج 2، 583.
[8] ‏محمد بن علی ابن‌بابویه، عيون أخبار الرضا عليه السلام (جهان: تهران، بی‌تا)، ج 2, 261.
[9] ‏ابن‌قولویه، كامل الزيارات، ص304.
[10] ‏ابن‌بابویه، من لا يحضره الفقيه، ج 2، 585، حدیث 3192.