-باید پای درس امامان معصوم (علیهم السلام) نشست تا مسیر سعادت را آموخت.
انسان ذاتاً موجودی کمالطلب است و این کمالطلبی او برخواسته از فطرت اوست که یک فطرت الهی میباشد. همانگونه که خداوند تبارک و تعالی بینهایت بوده و کمالش مطلق، روح انسان نیز چون از خدای متعال است، او نیز میل به بینهایت و رسیدن به کمال مطلق را در خود احساس میکند.
برای رسیدن به کمالات بالاتر انسانی تنها داشتن این میل کافی نیست بلکه حرکت در مسیری که ما را به مراحل بالاتر آن کمالات برساند نیز شرط است. عصارهی کمال را امام باقر (علیه السلام) در یک حدیث نورانی برای ما بیان فرمودهاند که توجه به آن، مسیر پیش روی ما را برای رسیدن به مراحل بالاتر انسانی نشان خواهد داد. امام باقر (علیه السلام) میفرمایند: «الكَمالُ كُلُّ الكَمالِ التَّفَقُّهُ فِي الدِّينِ و الصَّبرُ عَلَى النّائِبَةِ و تَقدِيرُ المَعيشَةِ؛[1] همهی كمال در شناخت عميق دين و شكيبايى در پيشامدهای ناگوار و اندازه نگه داشتن در زندگى است .»
با دقت در این حدیث سه مؤلفهی اساسی از زبان امام محمد باقر (علیه السلام) برای رسیدن به کمال بیان شده است که به ترتیب هر کدام از آنها به صورت مختصر توضیح داده خواهد شد.
1.شناخت عمیق دین:
دین به عنوان برنامهی زندگی، برای انسان قرار داده شده است که به وسیلهی آن ارتباط انسان با عالم آخرت که دار بقاء شمرده شده است به درستی برقرار میشود. خداوند تبارک و تعالی که خود کمال مطلق است و یگانه خالق هستی است از این جهت که در جایگاه ربوبی و تربیتکنندگی نیز قرار دارد، برای سعادت انسان حتماً برنامهای را از طریق رسولان خود به دست انسان میرساند که فهم دقیق آن برنامه، به عنوان یک نقشهی راه، مسیر پیش روی انسان را روشنتر مینماید. هر چه انسان توانایی بیشتری در خوانش این نقشه داشته باشد، بهتر میتواند مسیر درست را از کورهراهها تشخیص دهد بنابراین تفقّه در دین، خود به تنهایی میتواند بخشی از کمال انسانی را فراهم آورد و آثار نابی را به همراه داشته باشد که به زیبایی در کلام نورانی امام باقر (علیه السلام) منعکس شده است آنجا که در بیان ویژگیهای مؤمنان حقیقی میفرمایند: « كَأنَّ المؤمنينَ هُمُ الفُقَهاءُ أهلُ فِكرةٍ و عِبرَةٍ، لم يُصِمَّهُم عن ذِكرِ اللّه ِما سَمِعوا بِآذانِهِم، و لم يُعْمِهِم عَن ذِكرِ اللّه ما رَأوا مِن الزِّينَه؛[2] گويى مؤمنان، همان فرزانگان دين فهم و اهل انديشيدن و پند گرفتن هستند؛ شنيدههاى دنيوى ، گوش آنها را از [شنيدن] ياد خدا، كر نمىكند و زرق و برق دنيا، چشم آنان را از ياد خدا كور نمىگرداند.»
2.صبر کردن بر پیشامدهای ناگوار:
صبر چیزی فراتر از تحمل کردن است، صبر حالت فعالانه است نه منفعلانه؛ بنابراین برای به دست آوردن صبر باید تلاش کرد. موجهای بلند دریا برای کسی که راه مقابلهی با آن را بلد نیست بسیار خطرناک و دردآور است اما همین موج بلند برای شخص موجسوار که راه مقابله و سوار شدن بر آن را بلد است میتواند جذاب باشد و در درون او با مهار کردنش، احساس رضایت ایجاد نماید. باور به این مسأله که دنیا پر است از محدودیتها و سختیها قطعهی ابتدایی جورچین صبرورزی است که وقتی انسان آن را قبول کرد قطعه بعدی آن را نیز پیدا خواهد کرد و آن قطعه چیزی نیست جز راه عبور از سختیها و بحرانها. صبر یعنی قبول سختی و تلاش برای مدیریت آن که در بیان امام صادق ضلع دوم حرکت در مسیر تکامل وجودی انسان را تشکیل میدهد و در جایی دیگر به توضیح این مؤلفه میپردازند که: «اَلْجَنَّةُ مَحْفُوفَةٌ بِالْمَكارِهِ وَ الصَّبْرِ فَمَنْ صَبَرَ عَلَى الْمَكارِهِ فِى الدُّنْيا دَخَلَ الْجَنَّةَ، وَ جَهَنَّمُ مَحْفُوفَةٌ بِاللَّذّاتِ وَ الشَّهواتِ، فَمَنْ اَعْطى نَفْسَهُ لَذَّتَها وَ شَهْوَتَها دَخَلَ النّـارَ؛[3] بهشت آميخته به سختيها و صبر و بُردبارى است، پس هر كس در دنيا بر سختىها شكيبا و صبور باشد، وارد بهشت مىشود، و جهنّم آميخته به شهوات و خوشگذرانيهاست. پس هر كس خواستهها و شهوات نفس خود را تأمين كند، وارد آتش مىشود.»
3. اندازه نگه داشتن در زندگى:
یک روی زندگی، سختیهای آن است و روی دیگر آن نعمتها و راحتیهای آن؛ راه رسیدن به کمال این است که زندگی را جوری تنظیم کرد که بالا و پایینهای آن، انسان را از صراط مستقیم بیرون نکند. هستند کسانی که امکانات مادی زیادی در دنیا نصیبشان میشود که گاه از حلال نیست و گاه نیز با وجود اینکه از حلال است در راه درستی مصرف نمیشود. هر دوی این موارد در تقدیر معیشت باید مد نظر قرار گیرد. رفتارهای مسرفانه و خرجهای تجملگرایانه، حتی اگر از مال حلال هم باشد انسان را از مسیر کمال دور میکند. فردی که تقدیر درستی برای معاش و گذراندن زندگیش نداشته باشد از مسیر سعادت دور خواهد شد.
تقدیر معیشت به بیان سادهتر یعنی آن میزان از دنیا را بخواهی که تو را از آخرت باز ندارد که این دعایی بود که ورد زبان امام باقر (علیه السلام) بود و ما در پایان این کوتاه نوشته به فرازهایی از این دعا اشاره میکنیم: « اللّهُمَّ إنّي أسأَلُكَ مَفاتيحَ الخَيرِ و خَواتيمَهُ ... اللّهُمَّ انهَج إلَيَّ أسبابَ مَعرِفَتِهِ ، و َافتَح لي أبوابَهُ، و غَشِّني بِبَرَكاتِ رَحمَتِكَ، و مُنَّ عَلَيَّ بِعِصمَةٍ عَنِ الإِزالَةِ عَن دينِكَ ، و طَهِّر قَلبي مِنَ الشَّكِّ، و لا تَشغَل قَلبي بِدُنيايَ ، وعاجِلِ مَعاشي عَن آجِلِ ثَوابِ آخِرَتي؛[4] بارخدايا! من از تو آنچه را نيكى با آن آغاز مىشود و پايان مىيابد، درخواست مىكنم ... بارخدايا! اسباب شناخت خير (خوبى) را برايم روشن بگردان و درهاى آن را به رويَم بگشاى و مرا غريق بركات رحمتت بگردان و با مصون داشتنم از انحراف از دينت ، مرا رهين منّتت ساز و قلبم را از ترديد، پاك بگردان و دلم را با مشغول كردن به دنيايم و مَعاش اين جهان گذرا ، از پاداش آينده آخرتم باز مدار.»
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، ج75، ص172، انتشارات دار احیاء التراث العربی، بیروت.
2. مجموعه ورام، مسعود بن عیسی ورام، ج2، ص193، مکتبه الفقیه، قم.
3. وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، انتشارات موسسه آل البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث، قم، 1416هق.
4. الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج2، ص587، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1407هق.
امام باقر (علیه السلام): «الكَمالُ كُلُّ الكَمالِ التَّفَقُّهُ فِي الدِّينِ و الصَّبرُ عَلَى النّائِبَةِ و تَقدِيرُ المَعيشَةِ؛ همهی كمال در شناخت عميق دين و شكيبايى در پيشامدهای ناگوار و اندازه نگه داشتن در زندگى است .»