حج، تمرین بندگی و گوش دادن به فرمان الهی است.
یکی از عبادت‌های واجب و بسیار مهم در اسلام که در روایات بسیاری از معصومین(علیهم‌السلام) بر انجام آن تاکید فراوان شده و از ارکان اسلام نامیده شده حج است. امام صادق در این باره فرمودند: «اسلام بر پنج پایه استوار است: نماز، روزه، زکات، حج و ولایت...».[1]
برای حج می‌توان ثمرات مادی و معنوی بسیاری برشمرد که در این نوشتار به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
ثمرات مادی:
1. ایجاد وحدت در جامعه اسلامی
حج مهم‌ترین اجتماع مسلمین در سال محسوب شده و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، در حج مسلمین سراسر دنیا با هم آشنا شده و همدیگر را از نزدیک می‌بینند و باعث همدلی و محبت و همکاری بیشتر مسلمین خواهد بود. بنابراین یکی از بارزترین ثمرات حج، ایجاد وحدت میان مسلمین جهان و فرقه‌های مختلف اسلامی است، شیعه(اعم از دوازده امامی، اسماعیلی و زیدی) و سنی (اعم از شافعی، مالکی، حنفی و حنبلی) در کنار همدیگر یک عمل مشترک را انجام داده و حدود یک ماه در کنار هم خواهند بود.
همچنین حج، علاوه بر ایجاد وحدت و همدلی بین مسلمین، می‌تواند باعث نزدیکی و هماهنگی دولتهای مسلمان نیز باشد، سران کشورهای اسلامی نیز می‌توانند با حضور در مراسم عظیم حج، همدیگر را ملاقات کرده و برای رشد و توسعه کشورهای اسلامی با هم تبادلاتی داشته باشند و نقاط ضعف و قوت همدیگر را پوشش دهند و باعث مستحکم شدن روابط سیاسی دولتهای مسلمان شود.
2. ثمرات اقتصادی
حضور جمعیت زیاد حج در یک کشور بدون شک باعث رونق اقتصاد آن کشور شده و بازار اقلام مصرفی آن کشور را پر رونق کرده و این امر موجب رونق بازار مسلمین و ثروتمند شدن آن‌ها خواهد شد. همچنین با هماهنگی کشورهای مسلمان نیز می‌توان برنامه‌ریزی کرد که هر کشوری دستاوردها و صنایع خود را برای مصرف حاجیان عرضه کند. و چون همیشه حج برقرار است و منحصر در ایام خاصی نیست - حج تمتع زمانی خاص دارد، اما عمره مفرده زمان خاصی ندارد و در همه ایام برگزار می‌شود- این مراسم می‌تواند پایه‌گزار یک بازار مشترک اسلامی باشد و زمینه‌های مبادلات تجاری را میان کشورهای اسلامی فراهم آورد.
ثمرات معنوی
1. تمرین تقوا
اگر حج به صورت صحیح و درست انجام شود، روح انسان را لطیف، اراده او را قوی، نفس را پاک و غرایز را تعدیل می‌کند. یک حاجی در ایام حج علاوه بر محرمات و گناهانی که باید ترک کند، لازم است بسیاری از اموری که قبلا بر وی حلال بود را نیز ترک کند، و این خود تمرینی بسیار عالی برای تقوا و ترک محرمات الهی و تمرینی عملی، در راستای ریاضت و طهارت نفس است و باعث می‌شود شخص در برابر وسوسه‌های شیطانی و خواسته‌های نفسانی مقاومت کند.
2. ترک دنیا و مظاهر آن
حاجی وقتی وارد میقات می‌شود، باید لباس احرام بپوشد و تمام لباس‌های فاخر و زینت‌های مرسوم و متداول را از خود دور کند و همه مانند هم لباس احرام بپوشند؛ لذا این مطلب تمرینی است برای کم کردن وابستگی‌ها و علقه‌های مادّی از خود؛ حاجی با در آوردن لباس‌های ظاهری خود و پوشیدن لباس احرام، در واقع دنیا و تمام مظاهر دنیای مادی را کنار می‌گذارد و دل به معشوق خود می‌بندد و تعلق به دنیا را رها می‌کند.
او به جای رفتن به مناطق خوش آب و هوا و تفرّجگاه‌های کذایی که گرایش به دنیا را در انسان زیاد می‌کنند، سفری پرمشقت به سرزمینی بی‌آب و علف را انتخاب کرده، تا روح خود را صیقل دهد. بنابراین حج تمرین بسیار مناسبی برای مبارزه با دنیا طلبی و کنار گذاشتن زیبایی‌های دنیاست، وقوف در عرفه، مشعر و منی خود، انسان‌ساز است، حضور چند روز در بیابانی بی‌آب و علف و در گرمای شدید، بدون سرپناهی مناسب واقعا تمرین دنیا گریزی و دوری از شهوات نفسانی است.
3. تمرین بندگی و گوش دادن به فرمان الهی
یکی از اعمال حج، طواف به دور خانه خدا و گفتن اذکاری مخصوص است، حاجی باید هفت دور به دور خانه خدا بگردد و مرتب بگوید «لبیک اللهم لبیک...» یعنی خدایا تو را اجابت می‌کنم، اگر شخصی به این سخن توجه کرده و تنها لقلقه زبان نباشد، وقتی حجش هم تمام شد، باز این مطلب در وجود او نهادینه شده و در تمام مراحل زندگی به خداوند خواهد گفت: «لبیک».
بنابراین طواف خانه خدا و اذکار انسان ساز آن، در تقویت بندگی انسان و حق‌طلب بودن انسان بسیار موثر است و روحیه اطاعت از خداوند را در انسان زنده می‌کنند.
___________________________________________
پی‌نوشت
[1]. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافي، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق، ج2، ص 18.
یکی از اعمال حج، طواف به دور خانه خدا و گفتن اذکاری مخصوص است، حاجی باید هفت دور به دور خانه خدا بگردد و مرتب بگوید «لبیک اللهم لبیک...» یعنی خدایا تو را اجابت می‌کنم، اگر شخصی به این سخن توجه کرده و تنها لقلقه زبان نباشد، وقتی حجش هم تمام شد، باز این مطلب در وجود او نهادینه شده و در تمام مراحل زندگی به خداوند خواهد گفت: «لبیک».