-صبر، از کاروان ها، عاشورایی می سازد؛ پس همانند عاشوراییان راه ایمان را با صبر ادامه دهیم.
امام حسین علیه السلام اسوه صبر در راه خدا بودند و به همان نسبت، یاران و کاروان عاشورایی ایشان نیز بر بلندای کوه صبر ایستاده اند. برای آشنایی با جلوه های گوناگون صبر، کافی است با قافله آن حضرت در قبل، حین و پس از واقعه عاشورا همراه شویم. بدین منظور، جلوه های صبر کاروان عاشوراییان را مورد بررسی کلی قرار می دهیم.
جایگاه صبر در دین
در کلام معصومین علیهم السلام صبر به عنوان سَرِ ایمان معرفی شده است. به این معنا که ایمان انسان تا زمانی زنده خواهد بود که صبر داشته باشد و به محض لبریز شدن صبر، ایمان نیز به همان مقدار از کف انسان رفته است. [1]
امام حسین علیه السلام و اصحاب عاشورایی شان، الگوی شایسته صبر و بردباری و استقامت در راه ایمان هستند که در سخت ترین شرایط، پای ایمان، اعتقاد و آن چه وجدان بیدارشان به آن گواهی می داد ایستادند و حتی جان خود را نیز فدای اعتقاد و ایمانشان کردند تا اگر چه کشته می شوند، اما ایمانشان زنده بماند.
ارزش این کار اصحاب امام حسین علیه السلام به اندازه ای بود که باعث شد درجه و عنوان برترین یاران را از سوی سالار شهیدان دریافت کنند و امام زمانشان درباره آن ها چنین بفرماید: «فَإِنِّی لَا أَعْلَمُ أَصْحَاباً أولى وَ لَا خَیْراً مِنْ أَصْحَابِی؛ [2] من اصحابی برتر و بهتر از اصحاب خویش نمی شناسم.»
چه خوب است که انواع صبری که قافله عاشورایی امام حسین علیه السلام به نمایش گذاشتند را بررسی نماییم.
انواع صبر قافله عاشورایی
در روایتی رسول خدا صلّی الله علیه و آله، صبر را بر سه نوع «صبر در هنگام مصیبت»، «صبر بر طاعت خدا»، و «صبر در مقابل معصیت» تقسیم نمودند. [3] به راستی که هر سه این اقسام، در بالاترین درجه خود، توسط کاروان عاشورایی امام حسین علیه السلام محقق شد.
صبر بر مصیبت های عاشورا
مصیبت های متعدد از دست دادن بهترین برادران و همراهان دینی آن هم در فضای غربت و تنهایی و تعداد اندک جبهه حق، پایداری شایسته اهالی کاروان حسینی را می طلبید و آن ها نیز به خوبی بر این مصیبت ها پایداری نمودند. به خصوص، بازماندگان این کاروان، یعنی زنان و کودکانی که هر لحظه، با خاطرات تلخ و مصیبت های سنگین کشته شدن عزیزانشان همراه بودند به خوبی بر این مصیبت ها صبر کردند.
خلاصه این که این مصیبت به اندازه ای است که در زیارت عاشورا این چنین توصیف می شود: «يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِيَّةُ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتِ الْمُصِيبَةُ بِكَ عَلَيْنَا وَ عَلَى جَمِيعِ أَهْلِ الْإِسْلَامِ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتْ مُصِيبَتُكَ فِي السَّمَاوَاتِ عَلَى جَمِيعِ أَهْلِ السَّمَاوَات؛ [4] اى ابا عبداللّه به راستى سوگوارى تو بزرگ است و مصیبت تو بر ما و بر همه اهل اسلام بزرگ و سنگین است و مصیبت تو در آسمان ها بر همه اهل آسمان ها بزرگ و سنگین است.»
بر این اساس، به همان اندازه که مصیبت های کربلا سنگین و طاقت فرسا هستند، صبر و پایداری در این مصیبت های سخت نیز از ارزش بیشتر و والاتری برخوردار خواهند بود.
صبر بر مصیبت هرگز به معنای ترک عزاداری نیست بلکه عزاداری شایسته و عزتمندانه، خود، می تواند نشانه صبر بر مصیبت باشد؛ همچنان که رسول خدا صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «فَمَنْ صَبَرَ عَلَى الْمُصِيبَةِ حَتَّى يَرُدَّهَا بِحُسْنِ عَزَائِهَا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ ثَلَاثَمِائَةِ دَرَجَةٍ مَا بَيْنَ الدَّرَجَةِ إِلَى الدَّرَجَةِ كَمَا بَيْنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ؛ [5] پس هر که بر مصیبت صبر کند و آن را با عزاداری شایسته طی کند خداوند برایش سیصد درجه می نویسد که میان هر درجه تا درجه دیگر مانند فاصله زمین تا آسمان باشد.»
صبر بر اطاعت خدا
جهاد در راه خدا آن هم با نیتی کاملاً خالصانه یکی از برترین مظاهر عبادت و طاعت الهی است تا جایی که اگر کسی در این راه کشته شود نیکی بالاتر از آن قابل تصور نیست چنان که رسول خدا صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «فَوْقَ كُلِ ذِي بِرٍّ بَرٌّ حَتَّى يُقْتَلَ الرَّجُلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَإِذَا قُتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَلَيْسَ فَوْقَهُ بِر؛ [6] هر عمل نیکی، عملی نیکوتر از خود دارد مگر شهادت در راه خدا که نیکوتر عملی از آن وجود ندارد.»
کاری که امام حسین علیه السلام و اصحاب با وفای آن حضرت انجام دادند نه تنها جهادی بود که به شهادتشان انجامید بلکه کار آن ها اساساً مایه حفظ دین اسلام شد.
آن ها جهاد در دو میدان جهاد سخت و میدان جهاد نرم را با هم درآمیختند و در هر دو میدان سرافرازانه حق جهاد در راه خدا را اداء کردند و در رکاب امام مظلوم زمان خود مجدّانه رزمیدند و به فیض شهادت نائل شدند.
کاروان اسرا نیز در ادامه حفظ و حراست از نتیجه گرانقدر حماسه بی بدیل حسینی، به جهادی نفس گیر در مقابل تلاش دستگاه تبلیغاتی یزیدیان برای تحریف حق و به انزوا کشاندن حماسه حسینی انجام دادند و توانستند حقیقتاً پیروز میدان جنگ تبلیغاتی با باطل شوند. قافله اسرای اهل بیت علیهم السلام، همه نقشه های دشمنان برای از بین بردن یاد عاشورا و تحریف کردن حقیقت عاشورا را نقش بر آب ساختند.
البته در این راه (که عبادت و طاعتی ماندگار از آنان بود) سختی های زیادی را متحمل شدند که اگر صبر و پایداری شان نبود یاد و نامی از عاشورا و حماسیه حسینی باقی نمی ماند.
صبر بر معصیت
رزمنده های حق علیه باطل در روز عاشورا، بر بزرگ ترین معصیت آن زمان که همانا تنها نهادن امام زمان خویش بود فائق آمدند و علیه همه فشار ها و جذبه های طاغوتیان زمان خویش که به قصد تنها ساختن حسین بن علی علیهما السلام و یا تأخیر و تسویف در یاری آن حضرت بود صبر و پایداری بی نظیری نشان دادند.
کاروان اسرای اهل بیت نیز با این که عزادار بر مصیبت های سنگین و متعدد بودند اما گفتار و رفتار خود را از هر گونه معصیت و جزع و فزع و هر آن چه به ضرر حماسه حسینی و جبهه حق باشد حفظ کردند.
در این زمینه تأثیر تلاش های بی نظیر بزرگان این کاروان از جمله حضرت زینب سلام الله علیها را نمی توان نادیده گرفت. حضرت امّ کلثوم سلام الله علیها هنگامی که با صحنه غذا دادن کوفیان به کودکان کاروان مواجه شدند بر کوفیان فریاد زدند و فرمودند: «إنَّ الصَدَقَةَ عَلَینا حَرامٌ؛ صدقه بر ما اهل بیت حرام است» [7] و آموزگار عزتمندی برای کودکان بودند.
اسارت، سختی های سفر، و سنگینی مصیبت های عاشورا، هیچ کدام نه تنها باعث نشد که زنان و دختران، از رعایت حجاب وعفاف و حیای خود، چشم بپوشند و نسبت به آن سهل انگاری کنند؛ بلکه آنان همزمان با حفظ شئونات اسلامی، با عزمی راسخ در مقابل دشمنی که به صورت مداوم در حال هتک حرمت اسلام و شعائر دینی بود ایستادند و پاسخ های دندان شکنی به دین ستیزی یزیدیان دادند.
بر این اساس، کاروان عاشورایی امام حسین علیه السلام از ابتدا تا انتها، با تکیه بر محور صبر، به اهداف الهی خود دست یافته است. البته، عاشورا همچنان جاری است و عاشوراییان هنوز هم با تکیه بر صبری که از امام شهیدشان آموخته اند تا رسیدن به قافله ظهور عدل جهانی در مقابل تمام جلوه های طاغوت و باطل می ایستند؛ و این است معجزه صبری که امام حسین علیه السلام به پیروان حقیقت آموخت.
پی نوشت
[1] شريف الرضي، محمد بن حسين، نهج البلاغة (للصبحي صالح) - قم، چاپ: اول، 1414 ق، ص482.
[2] ابو مخنف کوفى، لوط بن یحیى، وقعة الطفّ - ایران ؛ قم، چاپ: سوم، 1417 ق، ص197.
[3] كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي (ط - الإسلامية) - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج2 ؛ ص91.
[4] طوسى، محمد بن الحسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد - بيروت، چاپ: اول، 1411 ق، ج2 ؛ ص774؛ مفاتیح الجنان، زیارت عاشورا.
[5] كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي (ط - الإسلامية) - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج2 ؛ ص91.
[6] همان، ج2 ؛ ص348.
[7] مقرم، عبدالرزاق؛ مقتل الحسین علیه السلام، ناشر: مؤسسة الخرسان للمطبوعات، بیروت 1426 ه.ق، ص 325.
کاروان عاشورایی امام حسین علیه السلام در قبل، حین و پس از واقعه تاریخی عاشورا، جلوه های ماندگاری و بی بدیلی از صبر در راه ایمان و حقیقت را به نمایش گذاشت. عاشوراییان، اوج صبر در مصیبت، اوج صبر بر طاعت، و اوج صبر بر معصیت را به نمایش گذاشتند تا الگوی بی همتا برای بشریت باشند.