چرا خودکشی در اسلام حرام است؟

سوال: چرا خودکشی در اسلام حرام و از گناهان کبیره است؟

پاسخ: در واقع پاسخ اصلی این سوال این است که فقه و حلال و حرام به دست خداوند متعال است و خدا در قرآن و هم‌چنین در کلام معصومین از این کار نهی کرده و آن را از گناهان بزرگ نامیده است و فقهای اسلام نیز از روی تعبد و بندگی فتوا داده‌اند که این کار حرام و از گناهان کبیره است.

اگر به قرآن دقت کنیم در آیات متعددی از کشتن خود و دیگران بدون دلیل نهی کرده و وعده عذاب داده است به طور مثال خطاب به مومنین می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا * وَ مَنْ یَفْعَلْ ذَٰلِکَ عُدْوَانًا وَ ظُلْمًا فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَارًا وَ کَانَ ذَٰلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرًا[نساء/30] ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اموال یکدیگر را به باطل (و از طرق نامشروع) نخورید مگر اینکه تجارتی با رضایت شما انجام گیرد. و خودکشی نکنید! خداوند نسبت به شما مهربان است؛ و هر کس این عمل را از روی تجاوز و ستم انجام دهد، به زودی او را در آتشی وارد خواهیم ساخت و این کار برای خدا آسان است»
هم‌چنین در سوره نساء در رابطه با قتل دیگران می‌فرماید: «وَ مَنْ یَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِیهَا وَ غَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ وَ أَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِیمًا [نساء/93] و هر کس فرد باایمانی را از روی عمد به قتل برساند، مجازات او دوزخ است؛ در حالی که جاودانه در آن می‌ماند و خداوند بر او غضب می‌کند و او را از رحمتش دور می‌سازد و عذاب عظیمی برای او آماده ساخته است».
لذا در قرآن هم از قتل نفس منع شده و هم از قتل دیگران و برای هر دو وعده آتش و عذاب الهی داده شده، پس هر دو کار از گناهان کبیره بوده که فاعل آن کار را به عذاب الهی دچار می‌کند.

هم‌چنین در روایات متعددی به قتل نفس و حرمت این کار تصریح شده است:
1. امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «مَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ مُتَعَمِّداً فَهُوَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِداً فِيهَا: هر کس به صورت عمدی نفس خود را بکشد(خودکشی کند) تا ابد در آتش جهنم خواهد بود».[1]
2. امام باقر(علیه‌السلام) فرمود: «إنَّ المُؤْمِنَ یُبْتَلی بِکُلِّ بَلِیَّةٍ وَ یَمُوتُ بِکُلِّ میتَةٍ إلاّ أَنَّهُ لایَقْتُلُ نَفْسَهُ: همانا ممکن است مومن به هر بلایی مبتلا شود و به هر (نوع) مرگی بمیرد، اما هیچ‌گاه خود را نمی‌کشد».[2]

اما برای این حرمت حمکت‌هایی- البته ممکن است دلایل دیگر و بیشتری داشته باشد که به ذهن ما نیاید- به ذهن می‌آید که اشاره می‌کنیم:
1. معمولا علت اصلی خودکشی ناامید شدن از رحمت خداست، و همانطور که می‌دانیم یاس و ناامید شدن از رحمت خداوند یکی از بزرگ‌ترین گناهان است که گاه در رتبه کفر و شرک قرار می‌گیرد. در زندگی، انسان نباید هرگز از رحمت خداوند ناامید شده و در برابر مشکلات زندگی مانند بیماری‌ها و سختی‌ها شکست خورده و ناامید شد و با فریب شیطان دست به خودکشی بزند. تنها راه رهایی از بن‌بست و مشکلات زندگی، امید و توکل به خدا، دعا، توبه و توسل است که موجب ممکن شدن همه ناممکن‌ها می‌شود و راه خروج را بر انسان باز می کند. بنابراین کسی که خود کشی می‌کند به بن‌بست رسیده و این‌که دیگر هیچ کسی نمی‌تواند شرایط را تغییر دهد، که با اعتقادات اسلامی سازگار نیست و ما معتقدیم همه امور به دست خداست و او می‌تواند همه چیز را تغییر دهد. پس یکی از دلایل حرمت خودکشی، میتواند ناامیدی از رحمت و قدرت خدا باشد.

2. هر آن‌چه در جهان هستی وجود دارد از آن خداست، بنابراین در ملک الهی تنها با اجازه مالک می‏‌توان تصرف کرد. انسان بدون رضایت خداوند اجازه تصرف در جان خود و خودکشی و نابودی خود را ندارد، جان انسان امانت الهی در دست اوست، لذا باید از این امانت به درستی پاسداری کند. خداوند متعال، انسان را آفرید تا در دنیا زندگی کند و در سایه پیروی از فرامین الهی و راهنمایی‌های پیامبران خدا به کمال رسیده و به نعمت‏‌های جاویدان دست یابد. پس ما مالک جان خود نیستیم تا هرگونه که خواستیم از آن استفاده کنیم یا نابود کنیم، بلکه امانت الهی است و تا زمانی‌که خود او اراده کرده باید تحت هر شرایطی زندگی کنیم.

3. فردی که خودکشی می‌کند مانند کسی که دیگری را کشته، انسان و انسانیت در نظر او بی‌ارزش شده است، به همین دلیل میان خودکشی یا کشتن دیگران، تفاوتی وجود ندارد و مانند کسی که شخصی را به قتل می‌رساند، مستحق عقوبت و عذاب می‏‌گردد. بنابراین وقتی خود را می‌کشیم مانند این است که شخص دیگری را به قتل می‌رسانیم، پس باید حرام باشد و از گناهان کبیره.

4. اگر خودکشی حرام نبود، بسیاری از انسان‌های ضعیف، تا با سختی مواجه می‌شدند و احساس می‌کردند، دیگر ادامه حیات برای آنان مشکل است، دست به خودکشی زده و خود را نابود می‌کردند، و این با حکمت الهی برای رشد دادن و به کمال رساندن انسان‌ها منافات دارد.  

________________________________
پی‌نوشت:
[1]. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافی، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق، ج‏7، ص 45.
[2]. همان، ج‏2، ص 254.