-از جمله موضوعات و مسائلی که در خصوص اربعین پژوهی باید مورد توجه محققان و اندیشمندان مسلمان قرار داشته باشد واکاوی آسیب های احتمالی در فرهنگ اربعین است.
فرهنگ و اندیشه اربعین ریشه در فلسفه و اهداف راهبردی و استراتژی عاشورا دارد، از این‌رو برای پی بردن به چیستی ماهیت اربعین، می‌بایست تحلیل جامع و دقیقی نسبت به فرهنگ عاشورا داشته باشیم، هر گونه برداشت‌های سطحی و احساسی نسبت به جریان ریشه‌دار و اثربخش اربعین و اکتفا نمودن به برخی اعمال و مناسک ظاهری و فراموش کردن روح و باطن این حرکت الهی، در تضاد جدی با اثربخشی و کارایی این حرکت عظیم الهی در بین جوامع انسانی است، از این‌رو برای در امان ماندن این جریان انقلابی از تحریف ، می‌بایست تحلیلی آسیب شناسانه در خصوص آن داشت و با تحقیق و پژوهش حول عواملی که می‌توانند این جریان الهی را به حاشیه برده مانع از تحریف آن شد.
واکاوی و آسیب شناسی فرهنگ اربعین
1-قشری و ظاهری‌گری
بدون شک حماسه‌ای که در سال‌های اخیر در جریان اربعین حسینی در حال به وقوع پیوستن است را نمی‌توان مشابه‌ای برای آن در هیچ کجای دنیا پیدا کرد، جلوه‌های ناب سخاوتمندی، شکوه تواضع و کرامت انسانی، جلوه‌هایی از صبر و تحمل برای رسیدن به منزلگاه عاشقان حسینی، برپایی مجالس حزن و ماتم، سینه زنی و... همه و همه گوشه‌ای از واقعیت و حماسه اربعین است، از این‌رو اگر پرده سکولار مآبانه را از جلوی چشمان خود کنار بزنیم به اسرار پنهان و پیدای این حرکت بیشتر واقف خواهیم شد، چراکه جریان اربعین حسینی در ادامه حرکت انبیای الهی، بعثت پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) و همچنین غدیر و عاشورا قرار دارد. اربعین به دنبال عالی‌ترین مصادیق توحیدی است، که یک نمود آن در ابراز برائت از مظاهر طاغوتی و عدم هم پیام شدن با آنها خود را نشان می دهد.
2-خرافه گرایی و افراطی‌گری
اتاق‌های فکر و عملیات دشمن همواره به دنبال یک نقطه ضعف برای زمین‌گیر کردن یک جریان الهی و انقلابی هستند. در دنیای دیجیتال و رسانه‌ای که با اندک دقیقه و کسری از ثانیه می‌توان خبری را برای تمام مردم جهان مخابره کرد، تنها یک سهل انگاری و ساده مآبی کافی است که پیام جهانی اربعین را به حاشیه برده و آثار و برکات آن را در جوامع انسانی کمرنگ نماید. قمه و تیغ زنی از جمله موارد بسیار خطرناک افراطی‌گری است که نه تنها با روح دوستی و ارادت نسبت به خاندان عصمت و طهارت (علیهم السلام) سازگاری ندارد؛ بلکه با توجه به تبعات و عواقبی که برای جامعه شیعی به بار می‌آورد، تصویری خشن از این حرکت اخلاق مدارانه به جامعه جهانی منعکس می‌کند.
3-فردی‌نگری و قبیله‌گرایی
بنیان حرکت اربعین همچون حرکت عاشورا، با روحیه جمعی همخوانی و سازگاری دارد، فرهنگ غنی عاشورا در سال 61 هجری حرکتی منسجم و تشکیلاتی بود که بر مدار ولایت و امامت شکل گرفته بود؛ حرکتی که در آن افرادی همچون، جون، وهب و حبیب، حر، حضرت علی اکبر(علیه السلام)، را در یک مسیر و با حرکتی استراتژی واحد و همگرایی منسجم قرار داده بود. منیت و قبیله‌گرایی در این حرکت حماسی معنایی نداشت، همه یاران و اصحاب تلاش داشتند خود را با شکل و شمایل سیره و منش ارباب و مولای خود همسو سازند، اربعین نیز به دنبال این اتحاد و همگرایی جمعی بر مدار ولایت و امامت است، از این‌رو در نوع خود به گونه‌ای ذوب شدن در منطق و فرهنگ اهل بیت(علیهم السلام) است، این برافراشتن پرچم امام حسین(علیه السلام) است که در این جریان الهی موضوعیت و اصالت دارد نه فرد و قبیله‌ای خاص، در واقع همه افراد باید عقربه‌های زندگی خود را با منطق و استراتژی امام حسین(علیه السلام) تنظیم نمایند، همان استراتژی راهبردی که به دنبال اقامه دین، و برافراشتن سیره و سنت نبوی بود.
4-لذّت و تجمل گرایی مادی
روح و باطن اربعین با حزن و ماتم عجین و همراه شده است، از این‌رو ماهیت کاروان و جریان اربعین هیچ گونه سنخیتی با مراسمات مرسوم جهان که به همراه با طبخ غذا و عیش و نوش هستند ندارد، این مطلب از این باب قابل توجه است که در مسیر کربلا با بی‌اعتنایی از کنار موکب‌های ساده و بی‌آلایش عبور نکنیم و غذای ساده یک دختر روستایی را به صف طعام‌های لاکچری نفروشیم. به اذعان برخی از محققان مانور تجمل و اشرافی‌گری در اربعین، بالاترین خیانت به روح و سیرت اربعین است که ممکن است حتّی به دست دوستان دلسوز ایجاد شود، به اذعان برخی روایات، زائر حسینی به مقداری «شَعْثاً غُبْراً؛[1] ژولیده و غُبارآلود» نیاز دارد، یعنی مقداری گرسنگی، تشنگی و ژولیدگی، تا حدودی برای زائر مطلوب است و راحت طلبی و رفاه زدگی برای او مطلوب نیست.[2]
پی نوشت ها:
[1]. عيون أخبار الرضا عليه السلام: ج 2 ص 44 ح 159 . عيون أخبار الرضا عليه السلام به نقل از احمد بن عامر طايى، از امام رضا، از پدرش امام كاظم، از امام صادق، از امام باقر (عليهم السلام) : «إنَّ حَولَ قَبرِ الحُسَينِ عليه السلام سَبعينَ ألفَ مَلَكٍ شُعثا غُبرا، يَبكونَ عَلَيهِ إلى يَومِ القِيامَة گرداگردِ قبر حسين عليه السلام، هفتاد هزار فرشته پريشان و غبارآلودند كه تا روز قيامت، بر او مىگِريند».
[2]. محمد رضا عابدینی، قدم عاشقی، ص 158.
از جمله آسیب هایی که می تواند فرهنگ اربعین را به حاشیه برده و تا حدودی مسیر آن را با انحراف و مشکل مواجه سازد، برخورد سکولار مآبانه با این جریان اصلاحی و انقلابی است.