بر اساس حدیث امام رضا(علیه‌السلام)، امام حافظ دین و دنیا مسلمانان است.
یکی از موضوعات مهم اندیشه شیعه بحث امامت و جایگاه آن در معارف اسلامی است، از این‌رو روایات متعددی از سوی ائمه معصومین(علیه‌السلام) در این زمینه به ما رسیده است که در این میان روایاتی از امام رضا(علیه‌السلام)[1] به صورت جامع‌تری به این محور اصلی اندیشه شیعه پرداخته است، که در ادامه به نقل بخشی از آن پرداخته و به تبیین می‌پردازیم.
عبد العزيز بن مسلم می‌گويد: ما در ايام حضور امام رضا(علیه‌السلام) در مرو بوديم، در آغاز ورود، روز جمعه در مسجد جامع انجمن كرديم، حضار مسجد موضوع امامت را مورد بحث قرار داده و اختلاف بسيار مردم را در آن زمينه بازگو مي‌كردند، من خدمت آقايم رفتم و گفتگوى مردم را در بحث امامت به عرضش رسانيدم حضرت(علیه‌السلام) لبخندى زند و فرمود: اى عبد العزيز اين مردم آگاهی لازم ندارند و از آراء صحيح خود فريب خورده و غافل گشتند....
سپس امام شروع به تبیین جایگاه امامت و نقش آن در معارف اسلامی می‌پردازند که ما برای اختصار تنها به بخشی از آن اشاره می‌کنیم.
.... مگر مردم مقام و منزلت امامت را در ميان امت مي‌دانند تا روا باشد كه باختيار و انتخاب ايشان واگذار شود، همانا امامت قدرش والاتر و شأنش بزرگتر و منزلتش عاليتر و مكانش منيعتر و عمقش گودتر از آنست كه مردم با عقل خود به آن برسند يا به آرائشان آن را دريابند و يا به انتخاب خود امامى منصوب كنند، همانا امامت مقامى است كه خداى عزوجل بعد از رتبه نبوت و خلت در مرتبه سوم به ابراهيم خليل(عليه‌السلام) اختصاص داده و به آن فضيلت مشرفش ساخته و نامش را بلند و استوار نموده و فرموده «إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا[بقره/124]همانا من ترا امام مردم گردانيدم» ابراهيم خليل(علیه‌السلام) از نهايت شاديش به آن مقام عرض كرد «وَمِنْ ذُرِّيَّتِي[بقره/124] از فرزندان من هم؟» خداى تبارك و تعالى فرمود: «لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ[بقره/124] پيمان و فرمان من به ستمكاران نميرسد» پس اين آيه امامت را براى ستمگران تا روز قيامت باطل ساخت و در ميان برگزيدگان گذاشت....
سپس در بخشی دیگر از این حدیث می‌فرماید: همانا امامت زمام دين و مايه نظام مسلمين و صلاح دنيا و عزت مؤمنين است: همانا امامت ريشه با نمو اسلام و شاخه بلند آنست، كامل شدن نماز و زكاة و روزه و حج و جهاد و بسيار شدن غنيمت و صدقات و اجراء حدود و احكام و نگهدارى مرزها و اطراف بوسيله امامست، امامست كه حلال خدا را حلال و حرام او را حرام كند و حدود خدا را بپا دارد و از دين خدا دفاع كند و با حكمت و اندرز و حجت رسا مردم را به طريق پروردگارش دعوت نمايد، امام مانند خورشيد طالع است كه نورش عالم را فرا گيرد و خودش در افق است به نحوى كه دستها و ديدگان به آن نرسد ...
تفسیر حدیث
در بخش اول حدیث به موضوع مهمی اشاره شده است و آن اینکه چه کسی می‌تواند امام را بشناسد و به مردم معرفی کند!؟ در این قسمت امام، عبدالعزیز را به این موضوع توجه می‌دهد که شناخت امام اصلاً برای مردم امکان پذیر نیست تا بخواهند برای خویش امام انتخاب کنند، زیرا امام باید از ویژگی‌هایی برخوردارباشند که مردم درک صحیح از آن ندارند به همین خاطر هیچگاه قابل تشخیص برای ایشان نیست.
یکی از این ویژگی‌ها ظالم نبودن امام است ــ موضوعی که در گفتگوی حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) و خدای متعال به آن اشاره شده است ــ ظلم معنای وسیعی دارد که شامل ظلم به خویشتن، ظلم به خدای متعال و مخلوقات الهی می‌شود، از این‌رو تنها خدای متعال می‌تواند تشخیص دهد که چه کسی ظالم است.
با توجه به این موضوع جمع شدن مردم در سقیفه و مشخص کردن امام و خلیفه برای جامعه اسلامی کاری بس عبث و بی‌معنایی بود که متأسفانه اتفاق افتاد و سبب شد که جریان حرکت رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) تغییر کند.
به عبارتی دیگر این موضوع که از سوی امام بیان شده است، مهم‌ترین شاخصه تفاوت شیعه و غیرشیعه است، زیرا که بر اساس اندیشه شیعه امام باید توسط خدای متعال مشخص شود ولی بنابر تفکر دیگران، مردم می‌توانند امام و رهبر جامعه را مشخص کنند.
این تفکر در دوران معاصر نیز دو نحوه حکومت داری را برای جامعه بشری به ارمغان آورده است، اولی حکومت اسلامی بر محور ولایت فقیه که بر اساس اندیشه شیعه و انتخاب خدامحور شکل گرفته است و جانشین امامت است و دیگری حکومت دمکراسی است که بر اساس حق انتخاب مردم برپا شده است.
در بخش دوم حدیث امام رضا(علیه‌السلام) به نقش امام در برپایی و اقامه احکام و دستورات اسلام اشاره شده است موضوعی که شاید در نگاه اولیه ــ برای برخی افراد ــ خیلی سنگین به نظر برسد ولی تاریخ بازگو کننده این واقعیت است که این بخش از سخنان حضرت ثامن الحجج(علیه‌السلام) مطابقت کامل با واقعیت جامعه اسلامی دارد.
انحراف جامعه در بحث امامت، بعد از رحلت پیامبر اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و خانه نشین شدن مولای متقیان امام علی(علیه‌السلام) سبب شد که چند دهه بعد، انسان فاسقی مانند یزید به منبر رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) تکیه بزند و آنچنان احکام و دستورات اسلام دچار تحریف شود که در ساده‌ترین اعمال نیز مسلمانان دچار اختلاف شوند که به عنوان نمونه می‌توان از وضو یاد کرد که سال‌ها توسط پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) جلو چشم مسلمانان انجام می‌شد، ولی بعداً هر فرقه‌ای از مسلمانان در مورد نحوه گرفتن و شرائط و ویژگی‌های آن دچار اختلاف شدند، در حالی که اگر مردم صدر اسلام در مورد امامت امام علی(علیه‌السلام) اتفاق می‌کردند هیچگاه دچار چنین اختلافاتی نمی‌شدند.
گوشه‌ای دیگر از تجلی سخنان امام رضا(علیه‌السلام) را می‌توان در حادثه عظیم کربلا مشاهده کرد، آنجا که حسین بن علی(علیه‌السلام) برای دفاع از اسلام زیر پای سم ستوران رفت و بعد از آن هرساله محرم و صفر این امام همام خون تازه به کالبد جامعه اسلامی تزریق کرد به گونه‌ای که بعد از هزار و چهارصد سال، اربعین امام حسین(علیه‌السلام) پرچمدار معرفی اسلام به جامعه جهانی است.
در دوران معاصر نیز می‌توان نمونه‌های متعددی از تأثیرگذاری اندیشه امامت در جامعه اسلامی را دید، به گونه‌ای که حکومت‌هایی که ادعای اسلام دارند ولی بر محور امامت شکل نگرفته‌اند از سوی ایادی کفر به عنوان گاو شیرده خطاب قرار می‌گیرند و به ایشان با حقارت و ذلت برخورد می‌شود ولی کشورهایی که آموزه‌های ائمه اطهار(علیه‌السلام) را آویزه دل و جان خویش کرده‌اند، هر روز از عزت بیشتری برخوردار می‌شوند.
گرچه امامت ابعاد فرامادی نیز دارد که حضرت در ادامه حدیث به آن اشاره کرده است، ولی نباید این موضوع را فراموش کنیم که بحث امام به صورت ملموس در زندگی مادی انسان نیز تأثیرگذار است، آنچنان که تلاش شد به بخش‌هایی از آن در این نوشتار اشاره شود.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت
[1]. الكافي،ثقه السلام کلینی،الإسلامية، ج1، ص: 198، بَابٌ نَادِرٌ جَامِعٌ فِي فَضْلِ الْإِمَامِ وَ صِفَاتِه، حدیث 1.
امام رضا(علیه‌السلام) در حدیث گوهرباری امامت را به عنوان یکی از موضوعات مهم اندیشه اسلامی بیان می‌کنند، که اقامه احکام و دستورات اسلام بر محور آن شکل می‌گیرد. آن حضرت انتخاب امام را توسط خدای متعال برمیشمارد. اندیشه امامت در دنیا و آخرت مسلمانان تأثیرگذار است به گونه‌ای که هم اکنون کشورهایی که دچار انحراف از آموزه امامت شده‌اند دچار ذلت شده و از سوی غیر مسلمانان به عنوان گاو شیرده معرفی می‌شوند.