هر گاه خداوند خیر بنده خود را بخواهد او را زاهد در دنیا و فقیه در دین و نسبت به عیوب خودش بینا خواهد کرد.
هفدهم ربیع الاول سالروز ولادت پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآله) و فرزند برومندش امام صادق(علیهالسلام) است، امام صادق(علیهالسلام) در بین ائمه اطهار(علیهمالسلام) به «شیخ الائمه» معروف است و حدود 65 سال عمر کردند و در این مدت به نشر معارف اسلامی و تربیت شاگردان زیادی مشغول بودند. چرا که ایشان زمانی به امامت رسید که اوضاع جامعه اسلامی آشفته بود و بین عباسیان و امویان بر سر خلافت، جنگ و درگیری بود. لذا فشار کمتری از سوی دستگاه خلافت بر اهل بیت(علیهمالسلام) وارد میشد، به همین خاطر بود که ایشان و پدر بزرگوارشان امام باقر(علیهالسلام) این فرصت را غنیمت شمرده و تا آنان مشغول جنگ و درگیری بودند، مجلس درس و بحث تشکیل داده و به تربیت شاگردان و نشر معارف اسلامی پرداختند تا جاییکه بیشترین احادیث شیعه در کتب روایی از این دو امام بزرگ است و حتی مذهب شیعه، به شیعه جعفری معروف شد، چون بیشترین احادیث و معارف و تفسیر قرآن را از امام صادق(علیهالسلام) دارد.
حضرت در این مدت تلاش کردند که شاگردان مختلفی را در زمینههای مختلف تربیت کنند، لذا بر اساس استعداد و توانایی افراد، آنها را تربیت میکرد و به آنان علم مربوطه را میآموخت، علومی مانند کلام، تفسیر، فقه، لغت، حدیث و... . بر این اساس حضرت در بین دوست و دشمن به علم و دانش معروف شد و چهار امام اهل سنت که رهبر فرقههای فقهی(حنفی، حنبلی، مالکی و شافعی) آنان هستند - یا بدون واسطه یا با واسطه- شاگر امام بودهاند. تعداد شاگردان حضرت را حدود 4000 شاگرد گزارش کردهاند.[1]
ایشان نه تنها در میان شیعیان، بلکه در میان اهل سنت و علمای آنان نیز به علم دانش مشهور است و علمای طراز اول اهل سنت در سدههای بعدی از ایشان به بزرگی و عظمت یاد کرده و حضرت را منبع علمی عظیم دانستهاند.
شهرستانی، درباره شخصيت علمی و اخلاقی آن حضرت مینويسد: «او در امور و مسائل دينی از دانشی بیپايان و در حكمت از ادبی كامل و نسبت به امور دنيا و زرق و برقهای آن از زهدی نيرومند برخوردار بود و از شهوتهای نفسانی دوری میگزيد». ابن حجر هیثمی مکّی نیز در مورد امام صادق(علیهالسلام) مینویسد: «امام صادق(علیهالسلام) چشمههای علم و حکمت را در سراسر گیتی شکافت و درهایی از علوم را به روی مردم گشود که قبل از ایشان، کسی از آن خبر نداشت؛ سراسر گیتی از علم امام صادق(علیهالسلام) لبریز شد و جاحظ نیز گفته است: گروهها و دستههای علمی از نقاط مختلف دنیا نزد ایشان میآمدند و مطالبی را فرا میگرفتند و به نقاط مختلف دنیا منتشر میساختند و آوازه علمی ایشان، سراسر گیتی را فرا گرفت».[2]
به مناسبت ولادت حضرت، روایتی از ایشان را انتخاب کرده و شرح میدهیم، باشد که سرلوحه زندگی ما قرار گیرد؛ حضرت در روایتی زیبا خیر دنیا و آخرت را معنا کرده و فرمودند: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْراً زَهَّدَهُ فِي الدُّنْيَا وَ فَقَّهَهُ فِي الدِّينِ وَ بَصَّرَهُ عُيُوبَهَا وَ مَنْ أُوتِيَهُنَّ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة : هر گاه خداوند خیر بنده خود را بخواهد او را زاهد در دنیا و فقیه در دین و نسبت به عیوب خودش بینا خواهد کرد و هر کس که به او این موارد عطا شود، خیر دنیا و آخرت به او عطا شده است».[3]
طبق این فرمایش خیر دنیا و آخرت در سه چیز است که اگر توفیق آن به انسان داده شود و آدمی موفق شود آنها در خود به وجود بیاورد، خیر دنیا و آخرت را به دست آورده است:
1. زهد در دنیا: این جمله به این معناست که انسان به لذات دنیا و نعمتهای آن دلبستگی نداشته باشد، هرگز حاضر نباشد برای رسیدن به دنیا و شهرت و ثروت، گناهی مرتکب شود و حرام الهی را انجام دهد، آنقدر سخاوت داشته باشد که بتواند از پول بگذرد و به فقرا و نیازمندان کمک کند.
2. تفقه در دین: این جمله به این معناست که اعتقادات دینی را باید از روی دلیل و برهان و عمیق یاد بگیرد و در دین و دیانت فهمی عمیق و قوی داشته باشد.
3. بصیر بودن به عیوب خود: به این معنا که آدمی آنقدر مواظب نفس باشد و به عیوب خود مشغول باشد که از عیوب مردم غافل بوده و تنها به فکر خود باشد.
بنابراین طبق بیان حضرت خیر دنیا و آخرت در این سه امر مهم است.
____________________________
پینوشت
[1]. برای مطالعه بیشتر به این مطلب مراجعه فرمایید.
[2]. برای مطالعه بیشتر به این مطلب مراجعه فرمایید.
[3]. كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافي، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق، ج2، ص 130.
حضرت در روایتی زیبا خیر دنیا و آخرت را معنا کرده و فرمودند: «هر گاه خداوند خیر بنده خود را بخواهد او را زاهد در دنیا و فقیه در دین و نسبت به عیوب خودش بینا خواهد کرد و هر کس که به او این موارد عطا شود، خیر دنیا و آخرت به او عطا شده است».