- ارزش و اعتبار هر فردی به اعمال و رفتار نیک اوست.
اعتبار و سرمایه هر انسانی به علم و هنر و سرمایه وجودی خود اوست و به واسطه ذات و بهره وجودی‌اش از کمالات، سنجیده می‌شود. حالا فرقی نمی‌کند فرزندی از ثروتمندترین یا فقیرترین خانواده‌ها باشد. کرامت انسان به اعمال و رفتار شایسته‌ای است که از خود فرد صادر می‌شود و به فضایل پدر یا اصل و نسبش وابسته نیست.
آقازادگی مثبت یا منفی
امروزه مسأله آقازاده و آقازادگی یکی از مباحثی است که حاشیه‌های فراوانی درپی داشته و دو جنبه منفی و مثبت پیدا کرده است. بعضی افراد که از رابطه و آشنایی با صاحب نفوذان سوءاستفاده می‌کنند جنبه منفی آقازادگی را نشان داده‌اند و در مقابل افرادی نیز بدون سوء استفاده از جایگاه خانوادگی، مستقلا با تلاش و کارآمدیشان چهره متفاوت و مثبتی از آقازادگی را به نمایش گذارده‌اند. این مسأله فقط در مورد اقوام درجه یک مسئولین و صاحب منصبان نیست بلکه گاهی اوقات صرف آشنایی با آنها باعث انتساب به آقایان شده است. با توجه به تبعیض‌ها و بی عدالتی‌هایی که امروزه از برخی آقا زاده‌ها رواج یافته، شاید جنبه منفی آن نمود بیشتری یافته است.
مسئولیت نسبت به خود و اطرافیان
انسان همیشه در حال انتخاب بین دو راهی‌هایی است که یکی، او را به سمت خوشبختی و دیگری به سمت شقاوت می‌خواند. آدمی علاوه بر اینکه خودش باید راه صحیح را انتخاب کند مسئولیت اطرافیان و آشنایان را هم به عهده دارد و باید سعی کند آنها را از سقوط و گمراهی نجات دهد؛ چنان که قرآن کریم می‌فرماید: «قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا؛ [1] خود و خانواده خویش را از آتش دوزخ نگاه دارید.» انسان نسبت به خانواده و زیر دستان خود مسئول است و باید در قبال آنها پاسخگو باشد. حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم در این باره فرمودند: «كُلُّكُمْ رَاعٍ وَ كُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ وَ اَلْأَمِيرُ اَلَّذِي عَلَى اَلنَّاسِ رَاعٍ وَ هُوَ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ وَ اَلرَّجُلُ رَاعٍ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ وَ هُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُمْ وَ اَلمَرْأَةُ رَاعِيَةٌ عَلَى أَهْلِ بَيْتِ بَعْلِهَا وَ وُلْدِهِ وَ هِيَ مَسْئُولَةٌ عَنْهُمْ وَ اَلْعَبْدُ رَاعٍ عَلَى مَالِ سَيِّدِهِ وَ هُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُ أَلاَ فَكُلُّكُمْ رَاعٍ وَ كُلُّكُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ.؛ [2] همه شما نسبت به زیردستان خود مسئول و نگهبان هستید، امیر و امام نسبت به رعیت خود مسئولیت دارد، مرد سرپرست خانواده است و نسبت به آنها مسئولیت دارد، زن نگهبان خانه شوهر و فرزندان اوست و نسبت به آنها مسئولیت دارد، خدمتکار نسبت به اموال سرور خود نگهبان و مسئول آن است. آگاه باشید همه شما نسبت به رعیت خود و زیردستان خود مسئولیت دارید.»
آقازداگی در مرام معصومین علیهم السلام
معصومین علیهم السلام که فخر زمین و آسمان و برترین الگوهای عالم به حساب می‌آیند به هیچ وجه اجازه سوء استفاده از آشنایی و انتساب را نداده و همیشه خداوند را شاهد و ناظر بر اعمال خود می‌دیدند. چنان که امام علی علیه السلام زمانی‌که برادرشان عقیل برای درخواست مقداری گندم اضافه بر سهم خود، پیش ایشان آمد، حضرت می‌فرمایند با اینکه متوجه این مسأله بودم که خانواده‌اش در چه سختی به سر‌می‌برند، بعد از اینکه چندبار خواسته‌اش را تکرار کرد، آهن گداخته شده‌ای را به نزدیک او بردم، ترسید و عقب رفت، به او گفتم تو از این آتش گداخته ساخته شده به دست بشر می‌نالی و من از خشم و غضب خدا نهراسم!؟ [3]
هشدار امیرالمومنین علیه السلام به مالک
در ادوار مختلف تاریخ هم همیشه افرادی بوده‌اند که از آشنایی و انتساب به صاحب منسبان و مقامات سوء استفاده کرده و باعث تبعیض و بی عدالتی در سطح جامعه می‌شدند. که امام علی علیه السلام در نامه‌ای به مالک اشتراین مسأله مهم را تذکر داده و هشدار دادند: «ثُمَّ إِنَّ لِلْوَالِی خَاصَّةً وَ بِطَانَةً فِیهِمُ اسْتِئْثَارٌ وَ تَطَاوُلٌ وَ قِلَّةُ إِنْصَافٍ فِی مُعَامَلَةٍ فَاحْسِمْ مَادَّةَ أُولَئِکَ بِقَطْعِ أَسْبَابِ تِلْکَ الْأَحْوَالِ وَ لَا تُقْطِعَنَّ لِأَحَدٍ مِنْ حَاشِیَتِکَ وَ حَامَّتِکَ قَطِیعَةً؛ [4] برای والیان، خاصان و صاحبان اسرار (و نزدیکان و اطرافیانی) است که خودخواه و برتری طلبند و در معاملاتشان با مردم انصاف را رعایت نمی‌کنند. ریشه ستمکاریشان را با بریدن اسباب آن بخشکان، و به هیچ کدام از اطرافیان و خویشاوندانت زمینی واگذار مکن.»
باید توجه داشت که ارزش و شخصیت هر فرد به واسطه‌ی اعمال شایسته و نیک اوست و به فضایل خانوادگی و اصل و نسب او وابسته نیست؛ چنان‌که امام علی‌علیه السلام فرمودند: «قيمَةُ كُلِّ امْرِى ءٍ ما يُحْسِنُهُ؛ [5] ارزش هر كس به اندازه خوبى هاى اوست.» انتساب و آشنایی با هیچ کسی درهر پست و مقامی نباید وسیله‌ای برای سوءاستفاده و تبعیض و بی عدالتی شود که اگر این‌گونه شود مردم نسبت به آن حکومت بدبین شده و باعث لغزان شدن پایه‌های حکومت خواهد شد.
پی نوشت:
[1] سوره تحریم، آیه 6.
[2] إرشاد القلوب، ج 1، ص ۱۸۴.
[3] نهج البلاغه خطبه 224.
[4] نهج البلاغه، نامه53.
[5] نهج البلاغه، حكمت 81.
فضیلت و برتری هر فردی به واسطه‌ی علم، هنر و اعمال شایسته خود اوست و فضایل و نسب خانوادگی نه تنها دلیل برتری محسوب نمی‌شود بلکه بر مسئولیت شخص و انتظارات از وی می‌افزاید. پس لازم است انسان ضمن خودداری از هر گونه سوء استفاده از جایگاه خود مانع از سوء استفاده اطرافیانش شود.