منظور از چاه معطل یعنی امامی که مردم او را رها کرده و از آب حیات بخش او استفاده نمی‌کنند.
شبهه: شیعیان، امام زمان خود را خورشید پشت ابر می‌دانند و حال آن‌که در روایات آنها آمده: «الْبِئْرُ الْمُعَطَّلَةُ الْإِمَامُ الصَّامِتُ: چاه عاطل مانده، امام ساكت است» یعنی امام زمان آنها مثل چاهی متروک و رها شده است که هیچ سودی ندارد.
پاسخ: اولا: منظور از چاه معطل یعنی امامی که مردم او را رها کرده و از آب حیات بخش او استفاده نمی‌کنند؛ ثانیا: طبق روایات دیگر منظور از آن امیرالمومنین(علیه‌السلام) بوده است.
تناقض: شیعیان، امام زمان خود را خورشید پشت ابر می‌دانند و حال آن‌که در روایات آنها آمده: «الْبِئْرُ الْمُعَطَّلَةُ الْإِمَامُ الصَّامِتُ: چاه عاطل مانده، امام ساكت است» یعنی امام زمان آنها مثل چاهی متروک و رها شده است که هیچ سودی ندارد.
پاسخ: شیعه امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) را مانند خورشید پشت ابر می‌داند، زیرا فواید بسیاری برای شیعیان دارد، حضرت با راهنمایی کردن علمای دین در واقع جهان تشیع را هدایت می‌کند، بسیاری از خطرات جهان تشیع را به همین شکل دفع کرده و با ارتباطی که با زعمای شیعه داشته و دستوراتی که به آنان داده است، شیعه را به این‌جا رسانده است. قضیه کمک حضرت به شیخ مفید و تصحیح فتوای ایشان نیز بسیار مشهور است[1] هم‌چنین دیدار علما و بزرگان شیعه با حضرت نیز مشهور و معروف است و در کتب مربوطه ثبت شده است.[2] یعنی حضرت به طور غیر مستقیم جهان تشیع را اداره و حفظ کرده است.
اما دشمن با استناد به یک روایت و برداشت نادرست از آن، تلاش می‌کنند که بیان کند طبق روایات خود شیعه، امام زمان آنها هیچ اثر و هیچ سودی ندارد؛ آنها به روایتی در کافی استناد کرده که امام کاظم(علیه‌السلام) می‌فرماید: «الْبِئْرُ الْمُعَطَّلَةُ الْإِمَامُ الصَّامِتُ وَ الْقَصْرُ الْمَشِيدُ الْإِمَامُ النَّاطِقُ: چاه عاطل مانده، امام ساكت است، و كاخ برافراشته امام گوياست».[3] سپس می‌گویند این‌جا منظور از امام صامت امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) است و چاه عاطل مانده یعنی هیچ اثر و سودی ندارد و بود و نبودش مانند هم است.
اما در این روایت هم تفسیر چاه عاطل و هم تطبیق آن بر امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) نادرست است. زیرا اولا: در روایات دیگری مصداق آن مشخص شده و گفته شده مصداق آن امیرالمومنین(علیه‌السلام) است، به طور مثال در تفسیر فرات نقل شده امام صادق(علیه‌السلام) فرمودند: «رَسُولُ اللَّهِ ص الْقَصْرُ وَ الْبِئْرُ الْمُعَطَّلَةُ عَلِيُّ [بْنُ أَبِي طَالِبٍ ص]»[4] در این روایت حضرت چاه عاطل مانده را امیرالمومنین(علیه‌السلام) دانسته است که چون مردم او را رها کردند و از او استفاده نکردند، مانند چاه پر از آبی بود که رها شد و از آن استفاده نکردند.
خود امیرالمومنین(علیه‌السلام) نیز در روایتی فرمودند: «فالقصر محمّد، و البئر المعطّلة ولايتی؛ عطّلوها و جحدوها و من لم يقرّ بولايتی: قصر مشید محمد(ص) است و چاه معطل ولایت من است، مردم آن را عاطل رها کرده و با آن مبارزه کردند و به ولایت من اقرار نکردند».[5] لذا این‌جا اصلا منظور از «بئر معطل» امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) نیست و منظور امیرالمومنین(علیه‌السلام) در زمانی بوده که او را خانه نشین کردند و مسیر اسلام را منحرف کرده و اجازه ندادن مردم از علم و دانش حضرت بهره مند شوند.
در ثانی تفسیر «بئر معطل» نیز اشتباه است، چاه عاطل مانده به معنای بدون بهره و بی‌فایده و بی‌ارزش بودن نیست، مرحوم فیض کاشانی در تفسیر آن می‌نویسد: «این‌جا از امام صامت، به «بئر» تعبیر شده است، زیرا امام منبع علمی است که سبب حیات ارواح است، هم‌چنان‌که آب سبب حیات بدن است، اما این چاه با وصف «معطله» آمده یعنی این چاه متروک مانده و مردم از آن بهره مند نمی‌شوند، یعنی مردم سراغ امام نمی‌روند و از علم او استفاده نمی‌کنند، درست مانند چشمه پر آبی که مردم از آن اطلاع نداشته باشند و متروک مانده باشد».[6]
لذا این روایت اصلا به امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) ربطی ندارد و منظور امیرالمومنین(علیه‌السلام) بوده است. اگر هم منظور امام زمان(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) باشد، اصلا تفسیری که آنان کرده‌اند درست نیست، زیرا «چاه معطله» به معنای بی‌فایده و بی‌ارزش و بدون انتفاع نیست، بلکه به معنای رها کردن امام توسط مردم است، یعنی او منبع علم و دانش است و راه هدایت و راه رسیدن و کمال را به خوبی می‌داند اما مردم خود استفاده نمی‌کنند.
این‌جا می‌توان به پزشک هازق و ماهر و توان‌مندی مثال زد که علی‌رغم این‌که علم و دانش فراوانی دارد و مطبش را نیز در شهر بنا کرده، اما مردم شهر او را رها کرده و سراغ او نمی‌روند و در بیماری خود می‌سوزند و سراغ دیگری می‌روند که هیچ علم و دانشی ندارد و آنها را به کشتن می‌دهد.
در نتیجه اولا: منظور از چاه معطل یعنی امامی که مردم او را رها کرده و از او استفاده نمی‌کنند؛ ثانیا: طبق روایات دیگر منظور از آن امیرالمومنین(علیه‌السلام) بوده است.
____________________________
پی‌نوشت
[1]. سایت ویکی فقه
[2]. به کتاب «النجم الثاقب» از میرزا حسین نوری مراجعه کنید.
[3]. الكافي (ط - الإسلامية)، ج1، ص 427.
[4]. تفسير فرات الكوفي، ص 275؛ مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج3، ص 88.
[5]. المناقب (للعلوي) / الكتاب العتيق، ص 70.
[6]. معانی الأخبار، ص 111. حاشیه