- خانواده نقش موثری در تربیت فرزند دارد و والدین باید در امر تربیت دینی فرزند خود تلاش کنند.
معرفت‌های دينی صحیح و متناسب با سن فرزندان، نقش بااهمیتی در سرنوشت و آينده‌ی فرزندان دارد. اگر تفكر، انديشه ورفتار برپایه‌ی تعالیم دينی باشد زندگي سمت و سوی الهي پیدا می‌کند. به همین خاطر، دين اسلام طرح‌های جامع و كاملي در قالب تربيت دينی داشته و آن را از جملـه وظایـف والدیـن و در شـمار حقـوق فرزنـدان می‌دانـد.
در تعالیم اسـلام، بـر تربیـت فرزند از زمـان کودکی تأکید شـده اسـت و کودک هماننـد آینـه‌ای شـفاف معرفی شـده اسـت. پـدر و مادر بـا تربیـت صحیـح کـودک، می‌توانند این پاکـی را فـزون و دوام بخشـند یـا بـا تربیـت نادرسـت، آن را غبارآلـود سـازند. آشـنایی بـا فرایـض دینـی و حـلال و حـرام الهـی، جـزو آموزشهـای ضـروری بـرای تمامـی مسـلمانان اسـت و آمـوزش ایـن فرایـض و تکالیف بـه فرزنـدان، در زمره‌ی وظایـف پدران آمـده اسـت [1].
بـر ایـن اسـاس یکـی از دلایل مهـم آسـیب‌های فـردی و اجتماعـی کـه در آینـده در افـراد بـه وجـود می‌آیـد، بی‌توجهـی و غفلـت در تربیـت دینـی در دوره کودکـی و نوجوانـی اسـت [2]. روح انسان بسان خمیری است که اگر آن را در هر قالبی بریزند، به همان شـکل در می‌آیـد. هـر چـه انسـان رشـد کنـد، بـه مـرور زمـان، انعطاف پذیـری‌اش کمتـر می‌شـود. لزوم تربیت دینی کودک و ارائه راهکارهای عملی برای خانواده کودکـی که در دوره پیش دبسـتانی اسـت، از کسـی که در دبسـتان، دبیرسـتان و دانشـگاه اسـت، تربیت پذیـری بیشـتری دارد. بـا رشـد فیزیکـی، حـالت روحـی کم کـم تثبیـت می‌شـود و اصـلاح آن بسـیار دشـوار می‌شـود [3].
نخسـتین وظیفـه والدیـن در مسیر تربیت دینی فرزندان، انتخاب نام مناسـب بـرای فرزندان اسـت؛ همان‌گونـه کـه امـام علـی (علیه السلام) فرمـوده اسـت: «حـق فرزنـد بـر پـدر سـه چیـز اسـت؛ نـام نیکـو بـرای او انتخـاب کنـد، او را به نیکی ادب کنـد و به او قـرآن بیاموزد»[4]. در جایـی دیگـر چنیـن آمده کـه امام صـادق (علیه السلام) در سـخنی فراگیـر و کامـل در پاسـخ ابـن حمیـد کـه بـرای مشـورت در مـورد انتخـاب نامـی بـرای فرزنـدش شـرفیاب شـده بـود، فرمـود: «از نام‌هایـی کـه بندگـی خـدای را می‌رسـاند، بـر او بگـذار» [5].
تربیـت دینـی کـودک در دوران قبـل از دبسـتان محدود بـه ایجاد انس نسـبت به مسـائل دینی اســت؛ بــه ایــن معنــی کــه کــودک نســبت بــه آنچــه بــه طــور منظــم در محیــط خانــواده می‌بینــد، انـس پیـدا می‌کنـد و همیـن انـس اولیـه، زمینـه را بـرای پیدایـش عـادت و انجـام فرایـض دینـی در مراحـل بعـدی فراهـم مـی‌آورد. آنچـه در تربیـت دینـی دارای اهمیت اسـت، این اسـت کـه کودک بایـد آرام آرام و به تدریـج بـا مسـائل دینـی آشـنا شـود. امـام صـادق (علیه السلام) دوره تربیـت فرزنـدان را بـه سـه دوره هفـت سـاله تقسـیم کـرده و می‌فرمایـد: «کـودک در هفت سـال اول بـازی کنـد، در هفت سـال دوم خوانـدن و نوشـتن بیامـوزد و در هفـت سـال سـوم (مقـررات زندگـی از) حلال و حـرام را یـاد بگیـرد»[6].
امـا نکته مهـم رعایـت اعتدال و تعـادل در آموزش‌هاسـت. بایـد بـا کـودکان و نوجوانـان در آموزش‌هـا به رفـق و ملاطفت رفتـار کرد. ســخت‌گیری و افــراط در آموزش‌هــا باعــث دلزدگــی و حتــی بیــزاری آنــان می‌شــود. اولیــای دیــن از سـخت‌گیری در عبـادات، نـه تنهـا بـرای دیگـران حتـی بـرای خـود شـخص نیـز نهـی کرده‌انـد؛ چـه آنکـه اسـلام دیـن سـهله و سـمحه؛ یعنـی دیـن آسـان و همـراه بـا وسـعت و فراخـی در عمـل اسـت [7]. امـام باقـر (علیه‌السلام) از قـول رسـول خـدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرمایـد: «اسـلام، دیـن سـهل و خالـی از مشـقت اسـت. بـا مـدارا در آن قـدم برداریـد و عبـادت خـدا را بـر بنـدگان او تحمیـل نکنیـد و همانند سـواری نباشـید که مرکـب خود را خسـته و فرسـوده می‌کنـد و در نتیجه نـه راه سـفر را پیمـوده، نـه مرکبـش سـالم مانـده اسـت» [8]
همچنین والدین باید بدانند که چشمان ظريف و تيزبين كودک مانند دوربين حساس از تمام صحنه‌هاي زندگي خانواده و به خصوص حركات و رفتار آنها و ديگر اعضاي آن، فيلم‌برداری می‌كند. اگر پدر و مادر به دستورات دينی اهميت دهند، اهل عبادت، نماز، دعا، تلاوت قرآن و توجه به معنويات باشند، بدون شک، بر ابعاد روحي و ديني كودک تأثير می‌گذارد.
در پایان بر این مطلب خوب است تأکید داشته باشیم که هدف، تربیت و به سـرانجام رسـاندن فرزندی صالح اسـت. از ایـن رو، شـیوه فرزندپـروری، روش‌هـای ارتباطـی والدیـن با کـودکان، شـیوه‌های آموزش رسـمی و آموزه‌هـای دینـی، از مهمتریـن عوامـل رشـد شـخصیتی کودکان محسوب می‌شود کـه دین اسـلام اهمیـت فراوانی بـرای آن قایـل اسـت. چرا که در اسـلام، آموزشهـای دینـداری از دوران کودکـی آغـاز شـده اسـت تـا نهـاد کـودک رنـگ و بـوی دینـی گیـرد و رفتـار او در دوره‌هـای دیگـر زندگـی مبتنـی بـر دینداری باشـد.
پی‌نوشت‌ها:
[1] حقـوق متقابل کـودک و ولی در اسـلام و موارد تطبیقی آن، ص 201
[2] روش‌هـای اثربخشـی در تربیـت کـودکان و نوجوانان قم، ص 336
[3] تعلیم و تربیت در اسلام، ص 78
[4] نهج البلاغه، حکمت 341
[5] اصول کافی، ج 2، ص86
[6] همان، ج6، ص47
[7] حقـوق متقابل کـودک و ولی در اسـلام و موارد تطبیقی آن، ص 202
[8] اصول کافی، ج 2، ص 86