-خویشتن داری در مقابل خواسته های افراطی نفس را عفاف می گویند.
یکی از مهم ترین صفاتی که بشربرای رسیدن به قله های اخلاق و معرفت به آن نیاز دارد غلبه بر غرائز و شهوات است. سعادت انسان در دو دنیا در گرو آن است که بتواند زمام نفس خود را در دست گرفته و شهوتش را در مسیر صحیح و مشروع به اعتدال برساند. اگر او در این مسیر موفق شد می‌توان او را انسانی عفیف و پاکدامن دانست. اکنون به بررسی شاخه های اصلی عفاف پرداخته و نکات مختصری مربوط به اقسام آن ارائه می‌گردد.
اقسام چهارگانه عفاف:
1)عفت مالی: در این دنیای پر از فراز و نشیب هر انسانی به شیوه ای امتحان می‌شود. یکی با پول و ثروت و شخصی با نداری و فقر. کسی که بتواند در اوج مشکلات اقتصادی و نداری و هنگام دست و پا زدن در گرفتاری ها به دنبال حرام نرود و از آن دوری کند، عفیف نامیده می‌شود، عفتی که زیبا بخش و عاملی برای مدیریت فقز محسوب می‌شود کمااینکه مولای عفیفان امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «الْعَفَافُ زِينَةُ آلْفَقْرِ؛ [1] زیبایی و زینت فقر در داشتن عفت است.» نمونه بارز این عفت و پاکدامنی در تنها فرزند اولین شخصیت این عالم به وضوح نمایان است. سلمان فارسی خدمت پیامبر خدا صلی الله علیه و‌آله رسید و عرضه داشت یا رسول الله، دخترتان در فقر است و لباس و زندگی اش خیلی ساده می‌باشد. ایشان فرمودند: «إِنَّ ابْنَتِی فَاطِمَةَ مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهَا وَ جَوَارِحَهَا إِیمَاناً وَ یَقِیناً؛ [2] به راستی که خداوند قلب و اعضای فاطمه را از ایمان و یقین آکنده ساخته است.» یکی از ویژگی هایی که حضرت زهرا سلام الله علیها را تبدیل به برترین بانوی دو عالم کرد این بود که ایشان فکر و ذکرشان مسائل مادی نبود و ایمان و یقین را بر همه‌‌ی دنیا ترجیح می دادند.
2)عفت جنسی: یکی از مهم ترین حربه های دشمن برای از بین بردن نیروی باایمان و جوان یک جامعه، فراهم کردن زمینه های مختلف برای انحراف جنسی آنان است و چه زیبا و البته سخت است که انسان بتواند خودش را در این زمینه کنترل کند و عامل به این آیه قرآن باشد: «وَ لْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لَا يجَِدُونَ نِكاَحًا...؛ [3] و كسانى كه امكانى براى ازدواج نمى یابند، بايد پاكدامنى پيشه كنند.»
افرادی که زمینه ازدواج برایشان فراهم نیست، بیشتر در معرض خطر و آسیب می‌باشند و راه دستیابی به عفت طبق توصیه اولیه اسلام، ازدواج است. اگر شهوت و غریزه انسان یله و رها شود، خطرها، جنایت ها و آسیب های فراوانی می‌آفریند لذا اسلام به عنوان کامل ترین دین با جامع ترین برنامه‌های زندگی، برای کنترل شهوت و حفظ عفاف، توصیه به جلوگیری از انواع محرک ها کرده است. در حرف زدن، راه رفتن، پوشش و... باید به گونه ای عمل کرد که زمام نفس از دستان ما و دیگران رها نشود.
اگر آرزوی ما رسیدن به جامعه و خانواده‌ای سالم است، باید زن ومرد به اخلاق الهی آراسته باشند و رسیدن به این هدف در گرو عمل به آیه35سوره احزاب است. خداوند در این آیه 10 صفت مهم و تاثیرگذار را بیان می‌کند که یکی از آن صفات به استناد این آیه شریفه «...وَ الحَْافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحَافِظَات...؛ [4] مردان پاكدامن و زنان پاكدامن.» همان عفت و پاکدامنی می‌باشد.
عفت در زندگی وجود نازنین حضرت زهرا سلام الله علیها موج می‌زد. وقتی ایشان ازدواج کردند، پیامبر خدا صلی الله علیه و‌آله فرمودند: من کار داخل و بیرون خانه را برای شما تقسیم کردم. امیرالمؤمنین علیه السلام به کارهای بیرون از خانه بپردازد و زهرا سلام الله علیها نیز کارهای درون خانه را انجام دهد. حضرت زهرا سلام الله علیها از این سخن پدر به قدری خوشحال شدند که فرمودند: بعد از اسلام از هیچ خبری به اندازه این خبر خوشحال نشدم. [5] این مسئله اوج عفاف و پاکدامنی حضرت سلام الله علیها را نمایان می‌کند. نمونه ای دیگر، در روایات تاریخی ما آمده است که حضرت زهرا سلام الله علیها خطبه را درحالی در مسجد خواندند که به طور کامل خود را پوشانده و پشت پرده قرار گرفته بودند. [6] این است نمونه کامل یک انسان عفیف و پاکدامن.
3)عفت در گفتار: یکی از بزرگترین نیازهای انسان در زندگی اجتماعی، برقراری ارتباط با هم نوعان است. از میان طرق مختلفی که برای ارتباط بین انسان ها وجود دارد، بهترین راهی که رسیدن به هدف را کوتاه و آسان می کند، تکلم و گفتار است. از آن جایی که هدف اصلی از گفتار، تاثیرگذاری و القای کامل مفاهیم درونی و ذهنی است، باید به این نکته توجه داشت که استفاده از این نعمت الهی، راه و روش ویژه ای دارد که قرآن کریم نیز در موارد متعدد این معیارها را بیان کرده است. به عنوان نمونه خداوند در قرآن می فرمایند: «...قُولُواْ قَوْلًا سَدِيدًا؛ [7] محکم حرف بزنید.» پاکیزه و زیبا بیان کنید «وَ هُدُواْ إِلىَ الطَّيِّبِ مِنَ الْقَوْل...؛ [8] و بسوى سخنان پاكيزه هدايت مى شوند.» حساب شده سخن بگویید«... قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا...؛ [9] به مردم نيك بگوييد.» انسانی که این معیارها و ویژگی ها را در کلامش رعایت کند، عفیف در گفتار است. حضرت زهرا سلام الله علیها با دارا بودن تمام این معیارها به عنوان نمونه بارز یک انسان عفیف در گفتار شناخته می شوند. بیانات ایشان در خطبه فدکیه بهترین شاهد مثال برای این ادعا است. ایشان در این خطبه با تبیین علل احکام الهی، معرفی حضرت علی علیه السلام به عنوان استوارکننده دین و ذکر فضیلت ایشان، افشای سیاست جعل حدیث و مسئله ارث، هشدار به تشنگان قدرت و مطالب دیگر، عفت در گفتار را به اوج خود رسانده اند.
4)عفت در خوراک: کنترل ورودی های روح و نفس یکی از مهم ترین دغدغه های یک انسان مؤمن و متقی است. کسی که هدفش خدایی شدن است، باید برای تمام ورودی های خود نگهبان استخدام کند. یکی از مجرب ترین نگهبانان نفس او باید نگهبان بطن و شکم او باشد که مبادا لقمه ای حرام وارد شود. امام حسین علیه السلام در خطبه روز عاشورا به مردمی که به جنگ او آمده بودند فرمود: «فقد مُلِئَت بُطونُکُم مِن الحَرامِ و طُبِعَ على قُلوبِکُم؛ [10] شکم‌هایتان از حرام پر شده و بر دل‌هایتان مُهر [غفلت] خورده است.» همین گناه باعث شد، دست به گناه عظیمی همچون کشتن امام بزنند، به همین جهت در تعالیم دینی برحلال خوری تاکیدشده و مقدمه عمل صالح شمرده شده است.
امیدواریم روزی فرارسد که بتوانیم همانند بی بی دوعالم حضرت زهرا سلام الله علیها که یار و یاور همیشگی امیرالمؤمنین علی علیه السلام بودند و در نهایت نیز در همین راه به شهادت رسیدند، ما نیز مولایمان را با این 4 مورد یاری کنیم. حضرت علی علیه السلام فرمودند: «اَعینونی بِوَرَعٍ وَ اجتِهادٍ وَ عِفَّةٍ وَ سُدادٍ؛ [11] مرا یاری کنید با تقوا پیشه‌گی، تلاش، عفت و خودکنترلی، محکم بودن.» این سجایای اخلاقی نه تنها در بعد فردی می تواند موجب ساخته شدن یکایک افراد جامعه به عنوان سلولهایی از بدنه اجتماع شود بلکه تحقق حداکثری آن ها در ابعاد اجتماعی، سیاسی و... زمینه ساز ظهور دولت آرمانی مهدوی خواهد بود؛ انشاء الله.
پی نوشت‌ها
[1] نهج البلاغه حکمت68/ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج18، ص213
[2]بحار الانوار، ج43، ص29
[3] سوره نور، آیه 33
[4] سوره احزاب، آیه 35
[5] مستدرک الوسائل، ج13، ص48/ بحار الانوار ج43، ص81
[6]معانی الاخبار، ص34/کشف الغمه، ج2، ص40/بحارالانوار، ج43، ص158
[7]سوره احزاب، آیه70
[8]سوره حج، آیه24
[9]سوره بقره، آیه83
[10] بحارالانوار، ج54، ص8
[11]نهج البلاغه، نامه45
اگر عفت های چهارگانه‌ی مربوط به مسائل مالی، رفتارهای جنسی، مباحث گفتاری و امور مربوط به خوراک در زندگی ما وجود یافتند، نفس انسانی عفیف می‌شود و بهترین عبادت عفاف است.