هنگام تنگناهای اقتصادی و معیشتی یک خانواده، رفتار و سیره حضرت زهرا علیها السلام به عنوان اسوه زنان عالم درس آموز و راه گشای دوستداران او خواهد بود.
بر اساس آموزه های اسلامی، یکی از وظایف مرد نسبت به خانواده، تأمین هزینه های زندگی و فراهم نمودن اسباب رفاه و آسایش است. اما گاهی به دلایل گوناگون، کسب و کار و برنامه ریزی اقتصادی مردان، دچار رکود و اختلال می شود. همه ما در زندگی چنین پستی و بلندی هایی را تجربه کرده و می کنیم. در شرایطی که مرد در تنگنا و بحران مالی اسیر می شود، بهترین مرهم و چاره، حمایت او از جانب اعضای خانواده به خصوص همسر است.
در زندگی امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهماالسلام گاهی رفاه و گشایش اقتصادی گزارش شده است و اینکه در چنین شرایطی حضرت امیر برای همسرشان گردنبد طلا خریده است[1]، گاهی نیز از نظر اقتصادی در مضیقه شدید بوده اند، به خصوص در اوایل زندگی مشترکشان. در چنین شرایطی رفتار و سیره حضرت زهرا علیهاالسلام به عنوان اسوه زنان عالم درس آموز و راه گشای دوستداران او خواهد بود.
سوهان روح نباشید!
وقتی مرد نتواند نیازهای اقتصادی خانواده اش را مهیا کند، بسیار ناراحت و شرمسار شده و احساس افسردگی می کند. در این شرایط اگر زن به همسرش نیش و کنایه زند اوضاع را وخیم تر کرده که می تواند به تخریب جدی بنیان های عاطفی بین آنها منجر شود. جدا از اینکه به فرموده امام علی علیه السلام، فاطمه هیچگاه او را آزار نداده و ناراحت نساخته[2] درباره چنین شرایطی ماجرایی شنیدنی از رفتار الهی حضرت زهرا علیهاالسلام نقل شده است. روزی حضرت امیر به فاطمه زهرا فرمودند: آیا غذایی داری تا گرسنگی ام را رفع کنم؟ ایشان فرمودند: «آنچه در منزل بوده به شما و فرزندانم دادم و خودم از غذای موجود استفاده نکردم.» امام فرمود: چرا به من اطلاع ندادید تا دنبال غذا بروم. حضرت زهرا فرمودند: «یا ابالحسن من از خدای خویش خجالت می کشم که شما را به کاری که نمی توانید وادار کنم.»[3]
حضرت زهرا علیهاالسلام نه تنها بر تنگدستی همسرش و گرسنگی بی تابی نکرده و او را به باد انتقاد نگرفت، که به زیبایی او را با کنیه اباالحسن خطاب نمود و با لحنی مهرانگیز از او دلجویی نمود. به کاربردن کنیه در زبان عربی نشانه اوج احترام و محبت است.
ایجاد حس همدردی و کم کردن خواسته ها
از دیگر پندهای داستانی که نقل شد این است که در بحرانها، همسران یکدیگر را درک کنند و خواسته های نا به جا نداشته باشند. وقتی همسر از شرایط شوهرش آگاه است و می داند که اوضاع فعلاً بر وفق مراد نیست، روا نیست او را وادار به انجام کاری کند که توانش را ندارد. زنی که در سختی ها به جای وارد کردن فشار روانی و عصبی به همسرش، خود را در کنار همسر و در اردوگاه او قرار می دهد بر اساس روایات از کارگزاران خدا روی زمین است. در روایتی نقل شده شخصی به پیامبر عرضه داشت: همسرم هنگام خروج از خانه بدرقه ام می کند و هنگام ورود از من استقبال می کند و هرگاه مرا غمگین می بیند، می گوید که اگر غم روزی را می خوری، خدا روزی را می رساند و اگر غم تو برای آخرت است خدا غم تو را بیشتر کند (یعنی همت اصلی ات برای آخرت باشد). پیامبر فرمود: این زن، کارگزار خدا بر زمین است.[4]
صرفه جویی اقتصادی
یکی از درس هایی که سبک زندگی فاطمی پیش روی ما نهاده این است که در شرایط مالی نامساعد، اقتصاد خانواده را مدیریت کرد و صرفه جویی اقتصادی را در دستور کار قرار داد. بر اساس گزارشات تاریخی حضرت زهرا علیهاالسلام با به عهده گرفتن بسیاری کارها، نقش مهمی در کاهش هزینه های خانواده داشت. به عنوان نمونه بیان شده که لباس های پاره را وصله می زد[5] یا همه امور مربوط به نظافت خانه و تدارک غذا را شخصاً انجام می داد.[6] در وضع نابسامان اقتصادی به عهده گرفتن برخی امور که ممکن است در شرایط عادی از بیرون منزل تهیه و یا به وسیله کارگر انجام شود، کمک فراوانی به عبور از شرایط دشوار می کند.
کمک به درآمدزایی
آخرین نکته درباره سیره حضرت زهرا در عبور از بحران های اقتصادی، کمک زن به شوهر در درآمدزایی است. در روایتی جالب توجه نقل شده است زمانیکه فرزندان حضرت فاطمه بیمار بودند امیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهماالسلام نذر کردند برای شفای فرزندانشان سه روز، روزه بگیرند، امّا در خانه غذایی نداشتند، از این رو امیرالمؤمنین نزد یکی از همسایه ها به نام شمعون رفتند و از او خواستند که مقداری پشم برای نخ ریسی به حضرت زهرا بدهد و در قبال آن جو بدهد. شمعون قبول کرد و مقداری پشم برای نخ ریسی داد و مقداری جو در ازای انجام کار به آن حضرت داد، و حضرت زهرا نیز این امر را پذیرفت.[7] که این حکایتگر این درس است که اگر زن توانش را داشته باشد، می تواند و خوب است که حتی اگر شده به صورت محدود و با رعایت شئون زنانه اش، فعالیتی اقتصادی را برای گذر از شرایط سخت داشته باشد.
پی نوشت
[1] بحار الانوار، جلد 43، صفحه 81.
[2] پیشین، صفحه 143.
[3] پیشین، جلد 37، صفحه 103.
[4] من لایحضره الفقیه، جلد 3، صفحه 389.
[5] کافی، جلد 8، صفحه 165.
[6] بحار الانوار، جلد ۴۳، صفحه ۲۳.
[7] امالی، شیخ صدوق، صفحه 257.
روزی حضرت امیرالمؤمنین به فاطمه زهرا سلام الله علیهما فرمودند: آیا غذایی داری تا گرسنگی ام را رفع کنم؟ ایشان فرمودند: «آنچه در منزل بوده به شما و فرزندانم دادم و خودم از غذای موجود استفاده نکردم.» امام فرمود: چرا به من اطلاع ندادید تا دنبال غذا بروم. حضرت زهرا فرمودند: «یا ابالحسن من از خدای خویش خجالت می کشم که شما را به کاری که نمی توانید وادار کنم.»