محوری ترین رکن همه ادیان، خداشناسی است. برای کسانی که اهل تحقیق هستند و می خواهند عقیده ای صحیح بر پایه عقل و منطق داشته باشند، یکی از بهترین راه ها این است که خداشناسی در ادیان مختلف را با هم مقایسه کنند.
دوستی دارم اهل کانادا. اکنون طلبه است و در قم زندگی می کند. او بزرگ شده یک خانواده مسیحی سنتی و بسیار متعصب است. به گفته خودش پس از مسلمان شدن پدرش او را از خانه بیرون کرده بود. وقتی اوصاف خانه و زندگی و روستا و مزرعه زیبایشان را برایم می گفت، بهشت پیش چشمانم مجسم می شد. زمانی از او پرسیدم چرا از مسیحیت دست کشیدی، و چرا مسلمان شدی؟ چرا کانادای به ظاهر آباد را رها کردی و به ایران آمدی؟! گفت: «خدایی که کشیش ها برای ما توصیف می کردند، هیچگاه برای من قابل باور نبود و با قلب و عقلم جور درنمی آمد. آخر چطور ممکن است حضرت عیسی هم صد در صد از جنس خدا باشد و هم صد در صد از جنس بشر. اما آنچه موجب شد تصمیم قطعی بر رها کردن مسیحیت بگیرم، مطالعه بخش های ممنوعه کتاب مقدس بود. به عنوان مسیحی اجازه نداشتیم همه قسمت های کتاب مقدسمان را بخوانیم و تنها هرجا را کشیش ها اجازه می دانند می توانستیم بخوانیم. اما روزی دل به دریا زدم و آن بخش ها را خواندم. آنجا خدا، کاملاً با خدایی که ما به عنوان مسیحی می شناختیم متفاوت بود. اینجا بود که فهمیدم نه تنها خدای مسیحیت غیرقابل قبول است که اصلاً مفهوم خدا در کتاب مقدس ما پر از تناقض است. به همین دلیل از مسیحیت دست کشیدم و دقیقاً به همین دلیل نیز شیعه شدم چراکه توصیف مکتب شیعه از خدا کاملاً منطقی است و هیچ تناقضی در آن وجود ندارد.»
پایه اصلی ادیان
بی تردید محوری ترین رکن همه ادیان، خداشناسی است. همه ادیان مباحث مفصلی درباره خدا و اوصافش دارند. برای کسانی که اهل تحقیق هستند و می خواهند عقیده ای صحیح بر پایه عقل و منطق داشته باشند، و از صحت دینشان اطمینان حاصل نمایند، یکی از بهترین راه ها این است که خداشناسی در ادیان مختلف را با هم مقایسه کنند.
دو معیار تشخیص به نام فطرت و عقل
خداوند انسان را بیهوده نیافریده و او را برای کمال ابدی، که همان شناخت درست خداوند و بندگی خالصانه اوست، خلق کرده است. از این رو ضروری بوده که ابزار و امکاناتی برای رسیدن به کمال در اختیار او نهد. لذا خداوند انسان را به دو سلاح فطرت و عقل مسلح نموده تا بتوانند مسیر صحیح شناخت و بندگی خدا را پیدا کنند. امام رضا علیه السلام فرموده است: «بِالعُقُولِ تُعتَقَدُ مَعرِفَتُهُ وَ بِالفِطرَهِ تَثبُتُ حُجَّتُه؛[1] با عقل معرفت خدا در دل جاى مى گيرد و با فطرت، برهان وجود او ثابت مى شود.»
اگر انسان استعدادهای الهی خود را برای خداشناسی به کار برد و سختی تحقیق و مطالعه درباره سرچشمه هستی و خالقش را بر خود هموار کند، بی تردید راه هدایت و سعادت را پیدا می کند.
فطرت؛ گنجینه خداشناسی در درون انسان
عالمان دین، معرفت فطری را یکی از مهمترین راه های شناخت خدا می دانند. منظور از معرفت فطری این است که خداوند معرفت خود را در وجود انسان قرار داده است. در این باره آیات و روایات فراوانی وجود دارد. از جمله خداوند در قرآن کریم فرموده است: «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنيفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها؛[2] پس حق گرايانه روى دل خود را به سوى اين دين (دين اسلام) كن، همان طريقه و آيين فطرى خدا كه مردم را بر پايه آن آفريده و سرشته است.»
امام باقر علیه السلام در تبیین این آیه فرموده است: «خداوند انسان ها را بر شناخت اينكه او پروردگارشان است آفريده است.»[3]
بر اساس این آیه خداوند معرفت خود را در وجود یکایک انسان ها و نه فقط مؤمنین به ودیعه گذاشته است.
عقل؛ بهترین هدیه خدا به بندگان
بر اساس روایات، عقل از شریف ترین مخلوقات خداوند است و بهترین چیزی است که خدا به بندگانش بخشیده است؛[4] چراکه عقل آدمی وظیفه بسیار مهمی به دوش دارد. بر اساس روایتی از امام صادق علیه السلام، عقل وسیله عبادت خدا و رسیدن به بهشت رضوان الهی است.[5]
قدر داشته هایمان را بدانیم
بی تردید به برکت وجود پیامبر و اهل بیت معصومش صلوات الله علیهم، خداوند توفیق بهره مندی از متقن ترین و عالی ترین مراتب معارف الهی را به ما شیعیان داده است، چیزی که متأسفانه بسیاری از ما قدردان آن نیستیم. بسان ماهی که در آب، قدر آب را نمی داند، آن قدر غرق در این معارف هستیم که توجهی به ارزش والای آن نداریم و پی سراب ها تشنه لبان می گردیم. اما کسانی که در کویر خشک و برهوت شیطان زده مادیات و نفسانیات دنیای مدرن، اسیر بوده اند، وقتی بتوانند خود را از یوغ غول های رسانه ای و بمباران فکری آنها و سرگرمی های دلفریب غرب-ساخته رها کنند و با معارف شیعه آشنا شوند، آن را آب زلال و گوارایی می یابند که ادامه حیاتشان را جز در آن میسر نمی دانند.
سخن آخر
همانطور که بیان شد اساسی ترین معیار برای تشخیص حقانیت یک دین و آئین، دقت در معارف آن دین درباره خداشناسی است. ما به عنوان شیعه و پیروان قرآن و پیامبر و اهل بیت او، نه تنها واهمه ای از به چالش کشیده شدن نداشته که همه انسان ها و پیروان ادیان و دیگر مذاهب اسلامی را به تحقیق در آموزه های مکتب تشیع و مقایسه آن با معارف دین خود فرا می خوانیم، همان گونه که شیعیان را به تحقیق و بررسی دعوت می کنیم.
پی نوشت
[1] عيون أخبارالرضا عليه السلام، ج1، ص: 151
[2] روم، آیه: 30.
[3] تفسير نورالثقلين، ج4، ص: 186.
[4] كافي(ط-الإسلامية)، ج1، ص12، ح11.
[5] پیشین، ص11، ح3.
خداوند به برکت وجود پیامبر و اهل بیت معصومش صلوات الله علیهم، توفیق بهره مندی از متقن ترین و عالی ترین مراتب معارف توحیدی را به ما شیعیان داده است، چیزی که متأسفانه بسیاری از ما قدردان آن نیستیم. بسان ماهی که در آب، قدر آب را نمی داند، آن قدر غرق در این معارف هستیم که توجهی به ارزش والای آن نداریم و پی سراب ها تشنه لبان می گردیم. اما کسانی که در کویر خشک و برهوت شیطان زده مادیات و نفسانیات دنیای مدرن، اسیر بوده اند، وقتی بتوانند خود را از یوغ غول های رسانه ای و بمباران فکری آنها و سرگرمی های دلفریب غرب‌ساخته رها کنند و با معارف شیعه آشنا شوند، آن را آب زلال و گوارایی می یابند که ادامه حیاتشان را جز در آن میسر نمی دانند.