-خودسازی و تهذیب نفس، شاه کلید رسیدن به خواسته های متعالی است.
در دنیای امروزی، داشتن باورصحیح، اعتقاد راسخ و هدف مشخص رمز موفقیت یک انسان است. اگر شخصی به دنبال رشد و پیشرفت در جامعه است باید با ایمانی قوی به هدف خود، برای رسیدن به آن تلاش کند. در زندگی یک شخص مسلمان نیز آن چه به زندگی او جهت می دهد و محور ارزش گذاری برای اندیشه ها و عملکردهایش شمرده می شود، ایمان و باور قلبی اوست که سعادت حقیقی یک انسان در گرو همان است؛ بنابراین اگر عملی از ایمان به خدا سرچشمه نگیرد، گرچه کرداری نیکو باشد و منافع بسیاری در دنیا برای خودش یا دیگران داشته باشد، ثمره اُخروی برای شخص نخواهد داشت. خداوند در قرآن با تمثیلی زیبا جایگاه ایمان را مشخص کرده و می فرمایند: «وَ الَّذِينَ كَفَرُواْ أَعْمَالُهُمْ كَسَرَابِ بِقِيعَةٍ يحَْسَبُهُ الظَّمَْانُ مَاءً حَتىَّ إِذَا جَاءَهُ لَمْ يجَِدْهُ شَيًْا...؛ [1] كسانى كه كافر شدند[و ایمان را زیر پا گذاشتند]، اعمالشان همچون سرابى در یک کویر است كه انسان تشنه از دور آن را آب مى پندارد امّا هنگامى كه به سراغ آن مى آيد چيزى نمى يابد.»
انسان مؤمن برای رسیدن به قله های معرفت و بهره مندی کامل از نعمات دنیوی و اُخروی نیازمند خصلت هایی است که اگر محقق شود آینده ای روشن در انتظار اوست. امام جواد علیه السلام در ضمن روایتی با بیان این ویژگی ها، به نوعی نقشه راه را در اختیار مؤمنین قرار داده و راه رسیدن به هدف را هموار کرده اند.
ایشان فرمودند: «اَلمُؤمِنُ یَحتاجُ إلی ثَلاثِ خِصالٍ: تَوفیقٍ مِنَ اللهِ، وَ واعِظٍ مِن نَفسِهِ وَ قَبُولٍ مِمَّن یَنصَحُهُ؛ [2] مؤمن نیازمند سه خصلت است: توفیق الهی و واعظ درونی و قبول و پذیرش سخن از کسی که او را نصیحت می‌کند.»
اکنون به توضیح مختصری نسبت به این سه مورد می پردازیم:
1)توفیق الهی: هموار شدن راه و آسان شدن مسیر از طرف خداوند، همان توفیق است که تک تک مومنان به آن نیازمندند. اگر توفیق الهی شامل حال بندگان شود گرایش قلبی آنان به سمت امور خداپسند، آسان‌تر شده و اسباب و علل حركت در مسیر بندگی برایش فراهم‌تر می‌گردد. در این صورت است که او بهتر معارف را درك کرده و راحت‌تر عمل می‌كند؛ بزرگترین مشکل یک عده این است که خود را همه کاره می دانند در حالی که این خداوند است که با عنایت خود گره ها را باز کرده و توفیق عمل را به مومنان عطا می کنند.
2) واعظ درونی: پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند: «اِذَا اَرَادَ اللهُ بَعبدٍ خَیراً جَعَلَ لَهُ وَاعِظاً مِن قَلبِهِ؛ [3] هنگامی که خداوند اراده کند به بنده‌اش خیری برساند، برای او واعظ درونی قرار می‌دهد.» طی کردن راه پر پیچ و خم عرفان و بندگی بدون داشتن یک واعظ درونی تقریبا امری ناممکن و محال است. لذا در حدیثی امام باقر علیه السلام می‌فرمایند: «مَن لَم یَجعَلِ اللهُ لَهُ مِن نَفسِهِ وَاعِظاً، فَإِنَّ مَواعِظَ النّاسِ لَن تُغنِیَ عَنهُ شیئاً؛ [4] کسی که واعظی درونی نداشته باشد، موعظه‌های مردم به او سودی نمی رساند.»
وجدان پاک به همراه عقل و قلب سلیم بهترین واعظان درونی انسان ها هستند که همانند یک چراغ راه را نمایان می کنند و اگر بشر آن ها را آلوده نکند سعادت دنیوی و اُخروی را برای صاحبانشان به ارمغان می آورند. اگر در جامعه امروزی به این کلام زیبا و ظریف امام جواد علیه السلام توجه شود، فساد و بی بندوباری، مشکلات خانوادگی، درگیری های اعتقادی و... به پایین ترین درجه خود می رسد. زیرا علت اصلی این ناهنجاری ها غفلت و بها ندادن به تذکرات واعظ درونی است.
3)نصیحت پذیری: عمر انسان محدود و تجربه کردن همه چیز در این مدت کوتاه امری ناممکن است. بنابراین بهره مندی از نصایح و تجارب دیگران، بهترین طریق برای استفاده بهتر از فرصت کوتاه عمر و دستیابی بیشتر به خیرات و برکات زندگی است. امیرالمومنین علی علیه السلام در این باره می فرمایند: هر کس نصیحت پذیر باشد از رسوایی در امان خواهد بود.[5]
اگر نگاه انسان به مقوله نصیحت همان معنای خیرخواهی باشد، زندگی رنگ و بوی تازه ای به خود می گیرد زیرا در سایه ی آن مشکلات فردی و اجتماعی جامعه آزادانه مطرح شده و برای حل آن ها چاره جویی خواهد شد. بنابراین روحیه ی پند پذیری و نصیحت پذیری یک مومن باید تقویت شود تا رشد و تعالی در جامعه محقق شود.
پی نوشت
[1] سوره نور، آیه39
[2] بحارالانوار، ج75، ص358
[3] مرآه العقول، ج9، ص412
[4] تحف العقول،ص294
[5] تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، ص 225
ایمان و باور قلبی به خداوند متعال یکی از مهم ترین فاکتورهای بندگی است. انسان مومن برای رسیدن به اهداف متعالی در زندگی خود، محتاج به خصلت هایی است که امام جواد علیه السلام با بیان آن ویژگی ها، نسخه ای کامل را در اختیار مومنان قرار داده اند. عمل به این موارد نه تنها باعث رشد فردی اشخاص می شود بلکه جامعه ای را به سمت شکوفایی و معنویت سوق می دهد.