بازی خطرناک با علم و دانش!

09:38 - 1400/03/06

-قرآن در شرایطی نازل شد که مهمترین ویژگی آن دوران، جهل عمومی بشر بود. درچنین شرایطی قرآن پا به عرصه ای خطرآفرین گذاشت و ندای علم طلبی و عقل گرایی سر داد.

نقد الحاد

در گذشته های حتی نه چندان دور بسیار بوده اند حکومت هایی که تحصیل و دانش را به طبقه مرفه و اشراف محدود کرده بودند و مردم عادی حتی اگر می خواستند و می توانستند، اجازه سوادآموزی نداشتند. دست کم اینگونه بوده که بسیاری از حکام، تمایلی نداشتند مردمشان باسواد باشند و برنامه دولتیِ مدونی برای این امر نداشتند. از همین رو حتی تا چند دهه پیش، میزان سوادآموزی در دنیا بسیار پایین بوده است. آگاهی عمومی بزرگترین تهدید برای حکام و قدرتمندان فاسد است. قرآن کریم درباره فرعون مصر که قدرت و شوکتی بی بدیل در عهد باستان داشته، می گوید:
«فَاسْتَخَفَّ قَوْمَهُ فَأَطاعُوه‏؛[1] (با تبليغات دروغ و باطل) قومش را ذليل و زبون و سبک مغز ساخت تا اینکه همه مطيع فرمان وى شدند.»

قیام قرآن علیه جهل و نادانی
قرآن در شرایطی نازل شد که مهمترین ویژگی آن دوران، جهل عمومی بشر بود. انسانهایی که برای به بردگی گرفته شدن توسط حکام نالایق و فاسد، باید بی سواد می بودند. درچنین شرایطی قرآن پا به عرصه ای خطرآفرین گذاشت و ندای علم طلبی و عقل گرایی سر داد. از اولین آیات قرآن که نازل شد، این دعوت عمومی آغاز گشت، آنجا که خداوند به بهترینِ بندگانش فرمود: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِى خَلَقَ(1) خَلَقَ الْانسَانَ مِنْ عَلَقٍ(2) اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ(3) الَّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ(4) عَلَّمَ الْانسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ(5)؛[2] بخوان به نام پروردگارت كه [همه آفريده‏ ها را] آفريده. [همان كه‏] انسان را از علق به وجود آورد. بخوان در حالى كه پروردگارت كريم ‏ترين است. همان كه به وسيله قلم آموخت،  [و] به انسان آنچه را نمى‏ دانست تعليم داد.»

ترغیب و تشویق قرآن به کسب دانش
حجم فراوانی از قرآن کریم در تکریم دانش و دانشمندان و ترغیب مردم به فراگیری علم است و اساساً خداوند هدف بعثت انبیاء را تعلیم دانسته است. که تنها چند نمونه آن بیان می شود:
1- «قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُون‏؛[3] بگو: آيا آنان كه اهل علم و دانشند با مردم جاهل نادان يكسانند؟»
2- «إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ؛[4] از بندگان خدا فقط دانشمندان از او مى‏ ترسند.»
3- «ن وَ الْقَلَمِ وَ ما يَسْطُرُون‏؛[5] ن، سوگند به قلم و آنچه مى ‏نويسند.»
4- «هُوَ الَّذي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَة؛[6] اوست كه در ميان مردم بى‏ سواد، پيامبرى از خودشان برانگيخت تا آيات او را بر آنان بخواند و آنان را [از آلودگى‏ هاى فكرى و روحى‏] پاكشان كند و به آنان كتاب و حكمت بياموزد.»

نکوهش جهل و کم خردان در قرآن
شیوه دیگر قرآن این است که مردم را از بی خبری و نادانی بازداشته است، به طور مثال:
1- فَلا تَكُونَنَّ مِنَ الْجاهِلين‏؛[7] از بى‏ خبران و نادانان مباش‏.»
2- «وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلين‏؛[8] و از نادانان روى بگردان‏.»
3- «إِنِّي أَعِظُكَ أَنْ تَكُونَ مِنَ الْجاهِلين‏؛[9] همانا من تو را اندرز مى ‏دهم كه مبادا از ناآگاهان باشى‏.»
4- «إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذينَ لا يَعْقِلُون‏؛[10] بی تردید بدترين جنبندگان نزد خدا، افراد كر و لالى هستند كه انديشه نمى ‏كنند.»

حرّیت علمی قرآن
دم زدن از علم و عقل آسان است. بسیار دیده و شنیده ایم که برخی تنها شعار دانش و عقل سر می دهند، اما پس از رسیدن به خواسته هایشان، نه کاری با علم دارند و نه میانه ای با خرد. اینان تنها به سان ابزار، از سلاح بران دانش و خردگرایی برای رسیدن به مطامع چند روزه و کوتاه دنیایی خود سوء استفاده می کنند. غافل از آنکه تاریخ بهترین قاضی و رسواگر است و به زودی در محکمه تاریخ متهم خواهند شد. اما قرآن، کتاب ابدی هدایت است و برای آینده های بسیار دور نیز برنامه دارد. پس دعوت قرآن به دانش و آگاهی، صوری و برای کنار زدن رقیب نیست. این دعوتی است حقیقی چراکه پیش از هرچیز، قرآن تعقل و تدبر در خود را سفارش نموده است: «أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ؛[11] آيا در قرآن نمى‏ انديشند؟!»

مسلمانان، طلایه دار علم و دانش
بهترین دلیل بر حقیقی بودن دعوت قرآن به کسب علم و دانش، تحولات و کشفیات علمی فراوان به دست مسلمانان است. در اثر تأکیدات قرآن و پیامبر و اهل بیت مطهرش علیهم السلام دانشمندان و نخبگان فراوانی ظهور یافتند که هریک سهم گسترده ای در پیشرفت و علم و دانش و تمدن در جهان آن روز و حتی دنیای کنونی داشتند: دانشمندانی چون خوارزمی، خواجه نصیرالدین طوسی، خیام نیشابوری و ابوالوفای بوزجانی در ریاضیات، یعقوب بن اسحاق کندی، بنوموسی، ابن هیثم، عبدالرحمان خازنی در فیزیک و مهندسی، جابر بن حیان و زکریای رازی در شیمی، ابن سینا و ابوالقاسم زهراوی اندلسی در پزشکی، عبدالرحمان صوفی رازی، زرقالی، ابن باجه، ابن طفیل، بطروجی، قطب الدین شیرازی، ابن شاطر در نجوم. تولیدات و کشفیات و اختراعات علمی مسلمانان به اعتراف محققان غربی، حق بزرگی بر تمدن نوین غرب دارد. زیگرید هونکه گفته کتابها و کشفیات مسلمانان در پزشکی سیر تاریخ را تغییر داد.[12] ویل دورانت اذعان کرده اگر ابن هیثم نبود راجربیکن به وجود نمی آمد.[13] دکتر گوستاولوبون نیز درباره جابر بن حیان اظهار کرده که نوشته های او مانند یک دایرةالمعارف علمی مشتمل بر مجموع مسائل شیمیایی است.[14]

پی نوشت
[1] زخرف، آیه:54.
[2] علق، آیات:5-1.
[3] زمر، آیه:9.
[4] فاطر، آیه:28.
[5] قلم، آیه:1.
[6] جمعه، آیه:2.
[7] انعام، آیه:35.
[8] اعراف، آیه:199.
[9] هود، آیه:46.
[10] انفال، آیه:22.
[11] محمد، آیه:24.
[12] هونکه، زیگرید،فرهنگ اسلام در اروپا، ص140.
[13] ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج4، ص368.
[14] گوستاولوبون، تمدن اسلام و عرب، ص611-613.

دعوت قرآن به دانش و آگاهی، صوری و برای کنار زدن رقیب نیست. این دعوتی است حقیقی که پیش از هرچیز، قرآن تعقل و تدبر در خود را سفارش نموده است. بهترین دلیل بر حقیقی بودن دعوت قرآن به کسب علم و دانش، تحولات و کشفیات علمی فراوان به دست مسلمانان است. در اثر تأکیدات قرآن و پیامبر و اهل بیت مطهرش علیهم السلام دانشمندان و نخبگان فراوانی ظهور یافتند که هریک سهم گسترده ای در پیشرفت و علم و دانش و تمدن در جهان داشتند.

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز:
  • آدرس صفحات وب و آدرس‌های پست الکترونیکی بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
1 + 4 =
*****