آثار اعمال انسان
سوال: آیا اینطور نیست که خداوند هرکه را بخواهد هدایت کرده و هرکه را بخواهد گمراه می‌کند؟ طبق آیه 26 سوره مبارکه ی بقره : اعوذ به الله من الشیطان الرجیم إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُواْ فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُواْ فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَـذَا مَثَلاً يُضِلُّ بِهِ كَثِيراً وَيَهْدِي بِهِ كَثِيراً وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِينَ .
در پاسخ به اين سوال شما بايد عرض كنم كه هدايت و ضلالت به دست خود انسان‌ها است يعني اين انسان است كه با اعمالش خود را به جاده هدايت و سعادت مي‌رساند و همين انسان مي‌تواند با اعمال زشت و ناپسند خود را مبغوض درگاه الهي ساخته و در مسير ضلالت و گمراهي قدم بردارد، همان گونه كه حضرت آيت الله مكارم شيرازي در ذيل همين آيه در تفسير نمونه مي‌نويسد:
ظاهر تعبير آيه فوق، ممكن است اين توهم را بوجود آورد كه هدايت و گمراهى جنبه اجبارى دارد و تنها منوط به خواست خدا است، در حالى كه آخرين جمله اين آيه حقيقت را آشكار كرده و سرچشمه هدايت و ضلالت را اعمال خود انسان مىشمارد.
توضيح اينكه: هميشه اعمال و كردار انسان، نتائج و ثمرات و بازتاب خاصى دارد، از جمله اينكه اگر عمل نيک باشد، نتيجه آن، روشنبينى و توفيق و هدايت بيشتر به سوى خدا و انجام اعمال بهتر است.
شاهد اين سخن آيه 29 سوره انفال است كه مىفرمايد: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً:" ... اگر پرهيزگارى پيشه كنيد خداوند حس تشخيص حق از باطل را در شما زنده مىكند و به شما روشنبينى عطا مىفرمايد".
و اگر دنبال زشتي‌ها برود، تاريكى و تيرگى قلبش افزون مىگردد، و به سوى گناه بيشترى سوق داده مىشود و گاه تا سر حد انكار خداوند مىرسند، شاهد اين گفته، آيه 10 سوره روم مىباشد كه مىفرمايد:
ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذِينَ أَساؤُا السُّواى أَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللَّهِ وَ كانُوا بِها يَسْتَهْزِؤُنَ:" عاقبت افرادى كه اعمال بد انجام مىدهند، به اينجا منتهى شد كه آيات خدا را تكذيب كردند و مورد استهزاء قرار دادند"! و در آيه ديگر مىخوانيم: فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ:" هنگامى كه از حق برگشتند خداوند دل‌هاى آن‌ها را برگردانيد" (سوره صف آيه 5).
در آيه مورد بحث نيز شاهد اين گفته آمده است، آنجا كه مىفرمايد: وَ ما يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِينَ:" خداوند گمراه نمىكند جز افراد فاسق و بد كردار را".
بنابراين انتخاب راه خوب يا بد از اول در اختيار خود ما است، اين حقيقت را وجدان هر انسانى قبول دارد، سپس بايد در انتظار نتيجههاى قهرى آن باشيم.
كوتاه سخن اينكه: هدايت و ضلالت در قرآن به معنى اجبار بر انتخاب راه درست يا غلط نيست، بلكه به شهادت آيات متعددى از خود قرآن،" هدايت" به معنى فراهم آوردن وسائل سعادت، و" اضلال" به معنى از بين بردن زمينههاى مساعد است، بدون اينكه جنبه اجبارى به خود بگيرد.
و اين فراهم ساختن اسباب (كه نام آن را توفيق مىگذاريم) يا بر هم زدن اسباب (كه نام آن را سلب توفيق مىگذاريم) نتيجه اعمال خود انسان‌ها است كه اين امور را در پى دارد، پس اگر خدا به كسانى توفيق هدايت مىدهد و يا از كسانى توفيق را سلب مىكند، نتيجه مستقيم اعمال خود آن‌ها است.
اين حقيقت را در ضمن يک مثال ساده مىتوان مشخص ساخت، هنگامى كه انسان از كنار يک پرتگاه يا يک رودخانه خطرناک مىگذرد، هر چه خود را به آن نزديكتر سازد، جاى پاى او لغزندهتر و احتمال سقوطش بيشتر و احتمال نجات كمتر مىشود و هر قدر خود را از آن دور مىسازد، جاى پاى او محكم‌تر و مطمئنتر مىگردد و احتمال سقوطش كمتر مىشود، اين يكى هدايت و آن ديگرى ضلالت نام دارد.
هميشه اعمال و كردار انسان، نتائج و ثمرات و بازتاب خاصى دارد، از جمله اينكه اگر عمل نيک باشد، نتيجه آن، روشنبينى و توفيق و هدايت بيشتر به سوى خدا و انجام اعمال بهتر است.