اعتکاف در حقیقت فراهم آمدن دوره ای کوتاه و فشرده است به منظور محاسبه نفس و خودسازی که حداقل سه روز، انسان از حاکمیت غرایز و عادات و اشتغالات معمول زندگی آزاد می گردد.
دوره مفید و مختصر و جامعِ خودسازی
همانطور که می دانیم همه عبادات چه واجبات و چه مستحبات دارای فلسفه و حکمتی هستند و البته برخی از حکمتها و علتهای عبادات را معصومین علیهم السلام بیان کردند، چه اینکه وقتی انسان حکمت عبادتی را بداند با توجه و میل بیشتری بدان خواهد پرداخت و در نتیجه بهره بهتری هم خواهد برد.
اعتکاف هم به نوبه خود هرچند واجب نیست اما مستحبی است که حکمتها و فوائد فراوانی دارد که بخشی از آنان عبارتند از:
ایجاد بستر مناسب برای اندیشه و تفکر :
با تاملی در آیات قرآن و روایات خواهیم دید که تا چه اندازه به تفکر توصیه شده و این حاکی از ارزش والای آن است، در اهمیت تفکر همین بس که به فرموده امام صادق علیه السلام:
فِکرَةُ ساعَةٍ خَیرٌ مِن عِبادَةِ اَلفِ سَنَةٍ؛ یک ساعت اندیشیدن در خیر و صلاح از هزار سال عبادت بهتر است[1].
ارزش یک ساعت اندیشیدن از عبادت یک عمر بیشتر است، چرا که مسیر انسان را تغییر داده و بدان جهت می بخشد. در حقیقت منظور از تفكر در اين روايات، تفكرى است كه بر معرفت و بینش انسان بيفزايد و موجب ارتقاء روحى و معنوى او گردد، نه تفكر در امور بيهوده و تفكرى كه معرفت را بیفزاید، اگر چه اندک باشد، ثمره اش بيش از 70 سال عبادت بدون تفكر است و اعتکاف فرصتی است برای چنین تفکر و اندیشه ارزشمندی.
فراهم شدن زمینه توبه و بازگشت:
توبه یعنی بازگشت، از مسیری که به خطا رفته ایم برگردیم و دوباره راه مستقیم را در پیش گرفته تا به مقصد برسیم، بزرگان ما توبه از گناه را واجب دانسته و ترک و تأخير آن را حرام می دانند. استحباب توبه به هيچ وجه معنا ندارد و ترک و يا تأخير آن باعث شدّت امراض روحى و قلبى و عملى است و زمينه سازى براى شدّت مرض معنوى از گناهان و بلكه از معاصى كبيره است. البته توبه نیز همچون سایر اعمال شرایطی دارد که از جمله شرائط مهم آن این است که توبه‌ی نصوح باشد. «نصوح» در لغت به معنای خالص است و در اصطلاح، توبه‌ی نصوح توبه ای است که شخص گنهکار، مجدّداً به انجام گناه بازنگردد. خداوند متعال در مورد آن می فرماید:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ »[2] ای کسانی که ايمان آورده ايد ، به درگاه خدا توبه کنيد ، توبه ای که از روی اخلاص باشد، تا که پروردگارتان گناهانتان را محو کند. و ایام فشرده اعتکاف فرصتی است که زمینه توبه نصوح را فراهم می آورد باشد که بندگان از این فرصت استفاده کنند.
فرصتی جهت خودسازی و محاسبه نفس:
فرصت چند روزه اعتکاف در حقیقت دوره ای کوتاه و فشرده است برای محاسبه نفس و خودسازی (حداقل سه روز که انسان از حاکمیت غرایز و عادات و اشتغالات معمول زندگی آزاد می شود) همان توصیه ای که در روایات مورد تاکید قرار گرفته، آنجا که رسول گرامی اسلام صلّی‌الله علیه و آله و سلم فرمودند:
« حَاسِبُوا أَنْفُسَكُمْ قَبْلَ أَنْ تُحَاسَبُوا وَ زِنُوهَا قَبْلَ أَنْ تُوزَنُوا وَ تَجَهَّزُوا لِلْعَرْضِ الْأَكْبَر.» پيش از آنكه به حساب شما برسند، خود به حساب خويش برسيد و قبل از آنكه مورد سنجش قرار گيريد خويشتن را بسنجيد و خود را براى رستاخیز بزرگ آماده كنيد.[3]
در ایام اعتکاف چون انسان از دنیا و جامعه فاصله می گیرد و در مکان مقدس مسجد اقامت می کند، فرصت مناسب‌تری برای این امر مهم و حساس یعنی محاسبه نفس پدید می آید و خوشا بحال آنان که از این فرصت نهایت استفاده را ببرند.
پی نوشت:
[1]. مصباح الشریعه،ص114.
[2]. سوره تحريم، آیه 8.
[3]. وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج 16، ص 99 ؛ بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج 67، ص 73.