اراده و اختیار انسان

23:11 - 1399/12/09
اختیار انسان

اراده و اختیار انسان

سوال: مگر خداوند نفرموده که من به هرچيزي مي‌گويم باش مي‌شود، پس اي فرزند آدم مرا اطاعت کن و از فرمان من سرپيچي نکن تا تو را گونه اي قرار دهم که به هرچه بگويي باش بشود...

همان گونه كه شما اشاره كرديد؛ خداوند در آيات زيادي از قرآن كريم فرموده است كه هر وقت اراده كند چيزي خلق شود و ...آن چيز خلق مي‌شود و در اين مساله شكي نيست همان گونه كه خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد:

چون بخواهد چيزى را بيافريند، فرمانش اين است كه مى‏‌گويد: موجود شو، پس موجود مى‏‌شود.[1]

اما نكته اي كه در اين جا نبايد فراموش شود اين است كه خداوند انسان را مختار آفريده است همان گونه كه در قرآن كريم مي فرمايد:

راه را به او نشان داده‏‌ايم، يا سپاسگزار باشد يا ناسپاس.[2]

خداوند انسان را براى هدف" ابتلاء و امتحان" و تكامل آفريده است، مقدمات وصول به اين هدف را در وجود او آفريده و نيروهاى لازم را به او بخشيده، اين همان هدايت" تكوينى" است.

سپس در اعماق فطرتش عشق به پيمودن اين راه را قرار داده و از طريق الهامات فطرى مسير را به او نشان داده و از اين نظر هدايت" فطرى" نموده و از سوى ديگر، رهبران آسمانى و انبياى بزرگ را به تعليمات و قوانين روشن براى" ارائه طريق" مبعوث كرده و به وسيله آن‌ها هدايت" تشريعى" فرموده است.

هر كس در مقابل نعمت بزرگ هدايت الهى تسليم شود و راه هدايت پيش گيرد، شكر اين نعمت را بجا آورده و آن‌ها كه مخالفت كنند كفران كرده‌‏اند. [3]

پس خداوند اسباب هدايت را فراهم كرده است و راه هاي هدايت را نيز نشان داده است و اينجا هر كس خودش به اختيار خودش بايد راه را بپيمايد و الا اگر خداوند به اجبار او را در مسير هدايت قرار دهد كه كار او ارزشي ندارد در صورتي كارش ارزش دارد كه درميان اين همه انحرافات و اميال جنسي و گمراهي و لذت هاي كاذب سختي بندگي را به خود هموار كند.

خداوند وقتي انسان را خلق كرد او را طوري خلق كرد كه توانايي انتخاب داشته باشد، انسان موجودی است که در شرایط انسانی و اراده و آگاهی و اختیار خود به کمال دست یابد و اگر بنا باشد بعضی از ویژگی‌های انسان تغییر کند و به عنوان مثال انسان هم شرایطی همانند فرشتگان داشته باشد، دیگر نیازی به خلقت موجود جدیدی بنام انسان نبود، فرشتگان وجود داشتند؛ پس خداوند خواسته است موجودی سوای فرشتگان و سوای حیوانات با ویژگی انتخاب‌گری در شرایط انسانی بیافریند که توانایی دست‌یابی به مراحل کمال انسانی را داشته باشد.

از اين گذشته، بعضي از قلب ها شايسته هدايت نيستند و حتي اگر پيامبر هم بخواهد هدايت كند قابل هدايت نيستند همان گونه كه خداوند مي فرمايد:

تو هر كس را كه بخواهى هدايت نمی كنى. خداست كه هر كه را بخواهد هدايت مى‏‌كند و او هدايت يافتگان را بهتر مى‏‌شناسد. [4]

او مى‏‌داند چه افرادى لايق پذيرش ايمانند، او مى‏‌داند چه قلبهايى براى حق مى‏‌طپند، او مى‌‏داند در چه سرهايى، سوداى عشق خدا است، آرى او اين افراد شايسته را خوب مى‏‌شناسد و به آن‌ها توفيق مى‏‌دهد و لطفش را رفيق راه آنها مى‏‌سازد تا به سوى ايمان رهنمون شوند.

اما تاريكدلان زشت سيرتى كه در دل با حق دشمنند و با تمام قدرتشان به پيكار با فرستادگان خدا برخاسته‌‏اند و از نظر زندگى آن قدر آلوده و ننگينند كه لايق نور ايمان نيستند، خداوند هرگز چراغ توفيق را فرا راه آنها قرار نمى‌‏دهد.

بنا بر اين منظور از هدايت در اينجا" ارائه طريق" نيست، چرا كه ارائه طريق كار اصلى پيامبر است و بدون استثناء راه را به همه نشان مى‌‏دهد، بلكه منظور از هدايت در اينجا" ايصال به مطلوب" و رسانيدن به سر منزل مقصود است اين تنها كار خدا است كه بذر ايمان را در دلها بپاشد و كار او هم بى‌‏حساب نيست او به دل‌هاى آماده نظر مى‏‌افكند و اين نور آسمانى را بر آنها مى‌‏پاشد. [5]

خلاصه اين كه خداوند انسان را طوري خلق كرده است كه مي تواند راه را انتخاب كند و پيامبران را براي اين فرستاده است كه راه را نشان بدهند و او مي تواند همه را در چشم به هم زدني هدايت كند منتها او انسان را اين گونه خلق كرده است كه خودش راه هدايتش را انتخاب كند و اين است كه ارزشمند است و الا اگر خداوند به اجبار و يا به صورت غريزي او را هدايت می کرد كه چنين موجودي می بود مانند فرشتگان. اين انسان است كه اگر راه درست را انتخاب كند و آن را طي كند از ملائكه آسمان نيز با ارزش تر خواهد بود. شیخ صدوق در علل الشرایع از امام صادق -علیه السلام- روایت کرده است که: از امام سئوال شد که فرشتگان بافضیلت ترند یا بنی آدم؟

امام فرمودند: امیرالمؤمنین -علیه السلام- فرمودند:

خدای عزوجل ملائکه را از عقل بدون شهوت و چهارپایان را از شهوت بدون عقل و بنی آدم را از عقل و شهوت سرشت. پس هر انسانی که عقلش بر شهوتش غلبه کند پس او برتر از فرشتگان است و هر انسانی شهوتش بر عقلش چیره شود پس او از چهارپایان پست تر است. [6]

منابع:
1: إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ «يس آيه 82»
2: إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً «انسان آيه 3»
3: تفسير نمونه ذيل آيه 3 سوره انسان
4: إِنَّكَ لا تَهْدي مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدينَ «قصص آيه 56»
5: تفسير نمونه ذيل آيه فوق
6: معادشناسی 1، صفحه 16-14، نويسنده: آيت الله سيد محمد حسين حسينى تهرانى

مگر خداوند نفرموده که من به هرچيزي مي‌گويم باش مي‌شود، پس اي فرزند آدم مرا اطاعت کن و از فرمان من سرپيچي نکن تا تو را گونه اي قرار دهم که به هرچه بگويي باش بشود.

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز:
  • آدرس صفحات وب و آدرس‌های پست الکترونیکی بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
6 + 9 =
*****