-عاقبت به خیری در دو عالم، هدفی دست یافتنی است که با عمل به فرمایشات معصومین علیهم السلام حاصل می شود.
زندگی در دنیا، فرصتی است که خداوند به میلیاردها انسان داده است. فرصتی که گاهی با یک چشم به هم زدن به پایان می رسد. شاید عده ای هم چنان در این خیالند که زندگی آن ها در این جهان از پیش تعیین شده و عاقبت آن ها از قبل مشخص شده است. این در حالی است که نوع نگاه بشر به زندگی در این عالم خاکی، آینده او را رقم می زند. برخی این فرصت را طلا می دانند و از تک تک لحظات آن بهره می برند و عده ای با هدر دادن این فرصت طلایی، زمانی به خود می آیند که فرشته مرگ بر بالین آنها حاضر شده است و این جاست که دیگر افسوس خوردن فایده ای ندارد.
بنابراین باید به دنبال پیدا کردن راه حلی باشیم که عاقبت به خیری دنیا و آخرت را به دنبال داشته باشد. امام کاظم علیه السلام در ضمن روایتی با بیان این مسیر طلایی، نکاتی را به عنوان کلیدواژه در اختیارمؤمنین قرار می دهند که عمل به آن ها آینده ای درخشان برای مؤمنین رقم خواهد زد. ایشان می فرمایند: «وَاللّهِ ما اُعطِىَ مُومِنُ قَطَّ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ، اِلاّ بِحُسنِ ظَنِّهِ بِاللّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ رَجائِهِ لَهُ وَ حُسنِ خُلقِهِ وَالکفِّ عَنِ اغتیاب المُؤمِنینَ؛ [1] به خدا قسم خیر دنیا و آخرت را به مؤمنى ندهند مگر به سبب حسن ظن و امیدوارى او به خدا و خوش اخلاقى اش و خوددارى از غیبت مؤمنان.»
اکنون به بررسی این روایت می پردازیم. نکته قابل تأمل این روایت، قَسَم جلاله ای است که امام کاظم علیه السلام بیان می کنند که این مسئله نشان از اهمیت فوق العاده محتوای این حدیث ناب است. ایشان عاقبت به خیری در دنیا و آخرت را که آرزوی یک مؤمن است در این چهار مورد خلاصه کرده اند:
1)حسن ظن: یکی از عوامل ایجاد نشاط و امید در زندگی و جامعه، گمان نیک است. فضیلتی که توجه به آن زمینه ساز اتفاقات خوب در سطح جامعه است. نقطه مقابل حسن ظن، بدگمانی و سوء ظن است که اسلام صریحاً با آن مبارزه کرده و مؤمنین را از آن بر حذر می دارد. بدگمانی پیامدهای وحشتناکی همانند قضاوت‌های شتاب‌زده، بدگویی، درگیری و اختلاف دارد که هرکدام از آن ها به تنهایی می تواند باعث ایجاد تنش در جامعه شود. کلام امیرالمؤمنین علی علیه السلام در این زمینه جالب و خواندنی است. ایشان می فرمایند: «رفتار برادر دینی ات را بر نیکوترین وجه تفسیر و توجیه کن، مگر اینکه دلیلی بر خلاف آن باشد و هرگز به سخن برادر مسلمانت هنگامی که برای آن توجیه مناسبی داری، گمان بد مبر.»[2] عمل به این روایت یکی از کارآمدترین روش ها برای حل اختلافات خانوادگی و برطرف شدن معضلات موجود در روابط اجتماعی است.
البته باید به این نکته نیز توجه داشت که در تعالیم اسلام، خوش گمانی ساده انگارانه مورد پذیرش نیست. اسلام حسن ظن را در جایی سفارش می‌کند که هیچ دلیل آشکاری بر بدگمانی به دیگران وجود نداشته باشد. البته در مواردی نیز، خوشبینی نکوهش شده است؛ از جمله: خوشبینی نسبت به دشمنان [3] و در امور امنیتی جامعه، لذا شاهد آن هستیم که مقام معظم رهبری دامت برکاته با بهره گیری از تعالیم عقلی و دینی، بارها این مضمون را فرموده اند که بنده به دشمنان خوش بین نیستم. [4]
2) امیدواری به خداوند: ارزشمندترین نگاه یک بنده به خالق خود، امیدی است که او به رحمت و مغفرت آفریدگارش دارد. خدایی که سراسر مهر و محبت است. در یکی از دعاهای معروف ماه رجب می خوانیم:« یا مَنْ اَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ...؛[5] ای آن که هر خیری را از او امید دارم».
آن چه ائمه اطهار بر آن تاکید داشته و به آن سفارش کرده اند امیدواری به رحمت الهی بوده اما امروزه عده ای با مقاصد شیطانی طبل ناامیدی از رحمت و مغفرت خداوند را می کوبند. آن ها با ایجاد فضایی آلوده برآنند تا به نوجوانان و جوانان بقبولانند که اگر آلوده به گناهان شدید، دیگر راه برگشتی وجود ندارد؛ مگر ممکن است که خداوند کسانی را که مرتکب این گناهان کبیره شده اند ببخشد؟ در حالی که تنها، تفکر و تأمل در این آیه ی قرآن برای پاسخ به همه شبهات و القائات باطل آنان کافی است. خداوند می فرمایند: «قُل یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلیَ أَنْفُسِهِم لاتَقنَطُوا مِن رَحمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیمُ وَ أَنِیبُوا إِلی رَبِّکُم وَ أَسلِمُوا لَهُ مِن قَبلِ أن یَأتِیَکُم العَذابُ ثُمَّ لاتُنصَرُونَ؛ [6] بگو ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد، به درستی که خداوند بخشنده مهربان است.» همیشه درهای رحمت الهی به روی بندگان خود باز است و ناامیدی در این درگاه پر از مهر و عطوفت، بی معناست.
3)خوش اخلاقی: یکی از مهم ترین عوامل موفقیت و پیروزی انسان در زندگی که تاثیر اعجازگونه ای در روابط اجتماعی دارد خوش اخلاقی است. رمز موفقیت پیامبران الهی در دعوت مردم به آموزه های دینی، گشاده رویی، نرم خویی و خوش اخلاقی بوده است. به تجربه نیز ثابت شده است که کلام انسان با اخلاق نیک و رفتار مناسب، بهتر به کرسی می نشیند و نفوذ کلام را چندین برابر می کند. شاید مهم ترین پاداش خوش اخلاقی را بتوان در روایت امام علی علیه السلام یافت. ایشان می فرمایند: «اخلاقت را خوب كن تا خداوند حسابت را آسان گرداند.»[7]
4)خودداری از غیبت مؤمنان: این که تلاش یک عمر انسان در لحظه ای نابود و خاکستر شود، اتفاقی ممکن و شدنی است. غیبت همانند آتشی که با حرص و ولع هیزم را می سوزاند، حسنات انسان را محو و خاکستر می کند. توجه به عاقبت دردناک غیبت، بهترین عامل بازدارنده برای انسان مؤمن است. امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند: «المُغتابُ هُوَ المحَجوبُ عَنِ الجَنّةِ؛ [8] كسی‌كه غیبت می‌كند قطعاً به بهشت راه نخواهد یافت.» کارآمدترین راه برای درمان این بیماری، پرداختن به عیوب خویش و تلاش برای اصلاح آن است. اگر این راهکار در جامعه نهادینه شود ، تحولی عظیم در جامعه بشریت رخ خواهد داد.
امید است با بهره مندی از این حدیث ناب و ارزنده، خیر دنیا و آخرت را برای خود تضمین کرده و خویش را برای سربازی حضرت ولی عصر ارواحنا فداه آماده کنیم؛ ان شاءالله.
پی نوشت
[1] مجموعه رسائل در شرح احاديثى از كافى، ج2، ص 217
[2] اصول كافی، ج3، ص119
[3] نهج البلاغه، نامه53
[4] بیانات در دیدار دانش‌آموزان و دانشجویان،12آبان سال1392
[5] مفاتیح الجنان، اعمال ماه رجب
[6] سوره زمر، آیه53
[7] امالی صدوق، ص278
[8] مستدرك، ج 9، ص 125
خوشبختی در دنیا و آخرت خواسته ی آرمانی یک فرد مؤمن است. واضح و روشن است که رسیدن به این هدف مهم با حرف حاصل نمی شود بلکه نیازمند اعمالی است که چنین نتیجه ای را به ارمغان می آورد. امام کاظم علیه السلام در ضمن روایتی، راه رسیدن به خیر دنیا و آخرت را بیان فرموده و نقشه خوشبختی را در اختیار مردم قرار داده اند.