-خمس یکی از واجبات اسلامی است که با توجه به آیات و روایات، اختصاصی به زمان حضور امام علیه السلام ندارد و شامل تمام منفعت کسب شده می شود و اختصاص به غنیمت جنگی ندارد.
خمس
یکی از واجبات در احکام اسلامی، مساله خمس می باشد. قرآن به صراحت در سوره انفال، نسبت به این حکم و موارد آن صحبت کرده است.
شان نزول آیه
پس از غزوه بدر، تعدادی از مسلمانان بر سر تقسیم غنایم جنگی مشاجره کردند و خداوند برای ریشه‌کن کردن اختلاف، تمام غنائم را در اختیار پیامبر صلی الله علیه و آله گذاشت تا طبق صلاح دید خویش، آن را میان مجاهدان تقسیم کند. پیامبر صلی الله علیه وآله نیز غنایم را به طور مساوی بین آنان تقسیم کرد.[1] در این هنگام آیه «وَ اعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شیءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیتَامَی وَ الْمَسَاکینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِن کنتُمْ ءَامَنتُم بِاللَّهِ وَ مَا أَنزَلْنَا عَلی عَبْدِنَا یوْمَ الْفُرْقَانِ یوْمَ الْتَقَی الْجَمْعَانِ وَ اللَّهُ عَلی کلّ شیءٍ قَدِیر؛[2] بدانيد هرگونه غنيمتى به دست آوريد، خمس آن براى خدا و براى پيامبر و براى خويشاوندان او و يتيمان و مستمندان و واماندگان در سفر از آنها است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خویش در روز جدايى حق از باطل، روز درگيرى دو گروه با ايمان و بى‌ايمان در جنگ بدر نازل كرديم، ايمان آورده‌ايد؛ و خداوند بر هر چيزى تواناست» نازل شد و پرداخت خمس واجب گردید.
مصارف خمس
طبق این آیه، خمس به شش سهم تقسیم می شود که فقهای شیعه آن را در دو دسته سه تایی قرار داده اند:
1- سهم امام علیه السلام: سهم خدا و رسول و ذوی القربی و امام معصوم علیه السلام.
2- سهم سادات: سادات فقیر، یتیم و در راه مانده.[3]
عمومیت خمس
عالمان شیعه با استفاده از روایات اهل بیت علیهم السلام، معتقدند کلمه «غنیمت» معنای گسترده ای دارد و منحصر در غنیمت جنگی نیست؛ چون این کلمه عمومیت دارد و دلیلی هم وجود ندارد که آن را منحصر در غنیمت جنگی بدانیم. در نتیجه به هر منفعت و سودی که انسان به دست می آورد، غنیمت گفته می شود.[4]
روایات مختلف در مورد خمس
1- روایاتى که درباره غنائم جنگى و اسیران جنگى وارد شده و زنانى که جزء بردگان بودند و به عنوان کنیز به دست افراد مى افتادند و آنها با این زنان ازدواج مى کردند و صاحب فرزند مى شدند. مى دانیم اگر جهاد به اذن امام نبوده باشد، تمام غنائم جنگى که به دست مى آید، مربوط به بیت المال است و باید به اجازه امام مصرف شود و حتّى اگر به اذن امام بوده باشد خمس به آن تعلّق مى گیرد و در صورت نپرداختن خمس آن، تصرّف در آنها حرام است. بنابراین، کنیزانى که به عنوان غنیمت به دست افراد مى افتادند و خمس آنها پرداخته نشده بود، بر صاحبان آنها حرام بوده است و حق نداشته اند به عنوان یک همسر با آنها رفتار کنند. در نتیجه، اگر کسى توجّه به این حکم داشته باشد فرزندى که از چنان زنى براى او متولّد مى شود، نامشروع خواهد بود. امامان علیهم السلام، در این مورد به خصوص، برای اینکه بچه ها حلال زاده باشند، خمس را بخشیدند.[5]
2- دسته ای از روایات به حلال شدن خمس در برهه ای از زمان، توسط امام علیه السلام اشاره دارد که با توجه به شرایط آن زمان صورت گرفته بود.[6]
3- در بعضی از موارد، شخصی خدمت امام می رسید و حضرت با توجه به شرایط وی، خمس را فقط برای او می بخشیدند؛ یعنی معافیت موردی از خمس.[7]
4- روایاتی که مضمون آن حلال شدن است اما نه درباره خمس، بلکه با دقت در روایات دانسته می شود که در مورد انفال است.[8]
شبهات علیه خمس
دشمنان شیعه، چون می دانند یکی از موارد مصرف خمس، ترویج معارف اهل بیت علیهم السلام، و در نتیجه تقویت مذهب حقه تشیع است، با بیان شبهات بی اساس، سعی در ایجاد تردید در این حکم اسلامی دارند. گاهی با بیان این شبهه که خمس فقط در غنائم جنگی است، در حالی که خودشان معترف هستند در غیر از غنیمت جنگی نیز خمس واجب است از جمله وجوب خمس در معدن و... و گاهی با بیان این شبهه که خمس در زمان غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه، واجب نمی باشد، در حالی که از هیچ یک از روایات ذکر شده در مورد خمس، چنین مطلبی فهمیده نمی شود و دلیل محکمی بر آن وجود ندارد.
پی نوشت
[1] تفسیر نمونه، ج7، ص172.
[2] سوره انفال، 41.
[3] العروه الوثقی، ج4، ص305.
[4] تفسیر نمونه، ج7، ص181.
[5] وسائل الشیعه، ج6، ح3، باب 4.
[6] همان، ح8، باب 4.
[7] همان، ج6، ح13، باب 1.
[8] همان، ح12، باب 4.
خمس، یکی از احکام اسلامی است که نه اختصاصی به غنیمت جنگی دارد و نه اختصاصی به حضور امام علیه السلام، یعنی خمس در زمان غیبت نیز واجب است. تمام هجمه های صورت گرفته به خمس، به دلیل مصرف بخشی از آن در ترویج مذهب شیعه است که به مزاج دشمنان آن خوش نمی آید، لذا با القاء شبهات بی اساس سعی در تعطیلی این حکم الاهی دارند.