یکی از مبانی اسلام، مسئولیت اجتماعی است

شبهه: گریه نکن دلبندم، تا دلت بخواهد در جهان کلیسا، مسجد، کنیسه و معبد ساخته‌ایم که برای حل مشکلات تو دعا کنیم... دین‌داران با دعا به درگاه خدای موهوم خود، مسئولیت انسانی خود را فراموش می‌کنند.

پاسخ:
دشمنان دین و به خصوص اسلام، می‌خواهند با این جمله بگویند دین‌داران فقط اهل دعا هستند و هیچ حرکتی برای تغییر زندگی فقرا انجام نمی‌دهند و هیچ مسئولیت اجتماعی را تقبل نکرده و همه چیز را با جمله «اگر خدا بخواهد» از خود رفع مسئولیت می‌کنند و در واقع دین و خدا دست‌مایه‌ای برای فرار از مسئولیت اجتماعی آنان است.
در حالی که این سخنان در مورد دین مبین اسلام واقعا نادرست و دروغ محض است. اگر به قرآن کریم به عنوان کتاب مقدس مسلمین مراجعه کنید، خواهید دید که این کتاب بر نقش انسان‌ها برای تغییر مسیر زندگی و شرایط اجتماعی تاکید فراوان کرده و فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّىٰ يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ؛[1] خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملتی) را تغییر نمی‌دهد، مگر آن‌که آنان آن‌چه را در خودشان است تغییر دهند!» این آیه به زیبایی بیان می‌کند اگر مردم جامعه می‌خواهند وضعیت تغییر کند و شرایط بهتر شود، باید خودشان حرکت کنند و با تلاش و کوشش جامعه را تغییر دهند.

هم‌چنین در آیه دیگری می‌فرماید: «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُكُمْ بِوَاحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَىٰ وَفُرَادَىٰ؛[2] بگو: من شما را فقط به یک حقیقت اندرز می دهم [و آن] اینکه دو دو و یک یک برای خدا قیام کنید.» این آیه یکی از عالی‌ترین تعالیم اسلام و قرآن است که از مردم می‌خواهد اگرچه یک نفر باشند، در برابر ظلم، جور، ستم، استعمار و استثمار قیام کنند و نسبت به جامعه بی‌تفاوت نباشند و هرگز دست روی دست نگذارند. بنابراین دین اسلام بر نقش انسان‌ها برای از بین بردن ظلم و تبعیض تاکید فراوان دارد و از انسان‌ها می‌خواهد با آن مبارزه کرده و فقر را ریشه‌کن کنند، نه این‌که فقط بنشینند و دعا کنند.

هم‌چنین پیامبر عظیم الشان اسلام(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در رابطه با مسئولیت اجتماعی می‌فرماید: «مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِم؛[3] هر کس صبح کند در حالی‌که نسبت به امور مسلمین اهتمامی نداشته باشد، مسلمان نیست.‏» این سخن پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به زیبایی مسئولیت اجتماعی تک تک مسلمانان را گوش‌زد می‌کند که نباید نسبت به هم‌نوع خود و فقرای جامعه بی‌تفاوت باشیم و آن‌ها را از یاد ببریم، بلکه باید همواره به یاد آن‌ها بوده و برای رفع تبعیض و ظلم علیه قشر فقیر و مظلوم جامعه تلاش کنیم. بنابراین در مبانی دین اسلام هرگز مسئولیت اجتماعی افراد فراموش نشده و بر آن تاکید فراوان شده است. یعنی مردم یک جامعه باید نسبت به همدیگر احساس مسئولیت کنند و برای رفع فقر از جامعه تلاش کنند.

هم‌چنین دستورات و تاکیدات اسلام، تنها در مقام حرف نبوده، بلکه در مقام عمل نیز برای از بین بردن فقر در جامعه تدابیری اندیشیده است. تاکید اسلام بر صدقه دادن، پرداخت خمس و زکات در همین راستا بوده و در عمل مسلمین را بر آن داشته است که از اموال خود به فقرا و مستمدان کمک کنند. به راستی که اگر همه مسلمین به این دستورات اسلام عمل کرده و خمس و زکات اموال خود را پرداخت می‌کردند، بدون شک حتی یک فقیر در جامعه اسلامی وجود نداشت.

قرآن کریم بار دیگر به منظور برانگیختن بیشتر مسلمین برای دست‌گیری از فقرای جامعه، در وصف مومنین و صالحان می‌فرماید: «وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ * لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ؛[4] و آنان که در اموالشان حقی معلوم است، برای تقاضاکننده و محروم.» یعنی مومنان حقیقی کسانی هستند که همیشه در اموال و سرمایه خود، حقی معین را برای فقرا و مساکین در نظر دارند و این حق را به آنان می‌پردازند.

در نتیجه: بر اساس تعالیم اسلام ما موظفیم علاوه بر دعا و تضرع به درگاه الهی، برای بهتر شدن اوضاع اقتصادی کشور و جامعه اسلامی، وارد عمل شده و در حد توان به فقرا و مساکین کمک کنیم.

پی‌نوشت
[1]. رعد /11.
[2]. سبا / 46.
[3]. كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1407 ق، ج‏2، ص 163.
[4]. معارج/ 24 و 25.