کسی که خود را از آثار و برکات این ماه محروم و به نوعی از آن فرار می‌کند، «خسر الدنیا و الآخره» است.
هستند افرادی که برای فرار از روزه ماه‌رمضان به مسافرت می‌روند یا با مراجعه به دکتر دنبال راه فراری برای روزه نگرفتن هستند، این راه‌ها اگر چه در صورت عمدی بودن کراهت دارد ولی به خودی خود ایراد و اشکال شرعی ندارد. با توجه به روایاتی که در باب فضیلت و غنیمت شمردن فرصت ماه‌رمضان بیان شده است پس چرا عده‌ای خود را از فرصت ماه‌رمضان محروم می‌کنند؟
پیامبراکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: چنان چه بنده پروردگار،اهمیت ماه‌رمضان را می‌دانست که چه بركتى در آن وجود دارد آرزو می‌کرد كه تمام سال، ماه رمضان باشد.
ارزش استفاده از ماه خدا
«رمضان» در لغت از «رمضاء» به معناى شدت حرارت گرفته شده و به معناى سوزانیدن مىباشد.[1] پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) مى فرماید: «إنَّما سُمِّيَ الرَّمَضانُ لأِنَّهُ يُرمِضُ الذُّنُوبَ؛ [2] ماه‌رمضان به این نام خوانده شده است، زیرا گناهان را مى سوزاند.»
پیامبراکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) از ابتدای ماه‌رجب خود را برای ورود به ماه‌رمضان آماده می‌کردند. هنگام فرا رسیدن ماه رمضان، سه بار مى‌فرمود: «سبحان اللّه! به پیشواز عجب ماهی مى رويد؟ و عجب ماهی به شما روى مى‌آورد؟» [3]
اگر چه در صورت معذوریت از روزه ماه رمضان، روزه‌ها را می‌توان در بقیه ایام سال گرفت ولی ثواب و آثار و فرصت‌هایی که در این ماه وجود دارد در ماه‌های دیگر به دست نمی‌آید. آیا بهتر نیست به جای فرار از این ماه، خود را برای استفاده هر چه بیشتر از این سفره گسترده الهی آماده کنیم؟ در اینجا برخی از آثار ماه رمضان را ذکر می کنیم: ماه بندگی و اخلاص بیشتر؛ ماه تقوی و راه سعادت و خوشبختی؛ ماه صبر و شکیبایی در عبادت و ترک گناه؛ ماه توبه و استغفار و باز بودن درهای رحمت الهی و مغفرت و بخشش؛ ماه شب زنده‌داری و راز و نیاز با حق‌تعالی؛ ماه صدقات و انفاق در راه خدا تا از نعماتی که خداوند بر ما ارزانی داشته توشه‌ای برای آخرت برگیریم؛ ماه جهاد و مبارزه با نفس سرکش!
عمل خالص
از صفات این ماه، شهرالله (ماه خدا)، ضِیَافَهُ الله(مهمانی خدا) و کَرَامَهُ اللَّهِ(بخشندگی خدا) است. پس در ماه رمضان عملی که انجام دهیم، باید در شأن خدا و قابل عرضه به او، یعنی خالصانه و پاک باشد.
پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلم) در خصوص شاخصه‌های اصلی خودسازی و تهذیب نفس فرموده‌اند: «وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یَحِلُّ النَّظَرُ إِلَیْهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا یَحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیْهِ أَسْمَاعَکُم وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ؛[4] زبان‌های خود را از گناه و انحراف محافظت و مراقبت کنید و چشم‌های خود را از هر حرامی بپوشانید و گوش خود را از آنچه شنیدنش حرام و ممنوع است حفاظت کنید و از هرگونه لغزشی توبه کنید و به سوی خدا بازگردید.»
بهترین توشه
در کنار توشه‌هایی مثل اخلاص، توبه، استقامت در دین، صبر و .... که از این ماه بهره می‌بریم، فرصت محاسبه و رسیدگی به اعمال و از نو شروع کردن می‌تواند بهترین توشه این ماه باشد. برای گروهی آغاز و شروع سال، اول فروردین است؛ آغاز سال کشاورزی پاییز است، که کشاورز درآمد مزرعه را حساب می‌کند، تاجر و صنعتگر، هر کدام فرصت دیگری را به عنوان آغاز سال تعیین می‌کنند.
مرحوم سید بن‌طاوس می‌گوید: «اهل سیر و سلوک اول سالشان ماه رمضان است.»[5] حساب‌ها را از ماه‌رمضان تا ماه‌رمضان بعد بررسی می‌کنند که بندگان در ماه‌رمضان گذشته چه درجه‌ای داشته و امسال در چه درجه‌ای اند. از این رو امام سجاد (علیه السلام) فرمود: «ماه رمضان در بین ما اقامت داشت و جای حمد و ثنا بود، زیرا به همراه خود رحمت آورد و رفیق بسیار خوبی برای ما بود، ما در همراهی او به نعمت‌هایی رسیدیم. ما ربح و سودی که در این ماه بردیم، هیچ تاجری در هیچ گوشه دنیا نبرد، و هیچ کس در سراسر عالم به اندازه ما از این ماه استفاده نکرده است.[6]
ابعاد اجتماعی ماه رمضان
ابعاد اجتماعی ماه‌رمضان به عنوان یک شاخصه مهم و برجسته اسلام، توجه ویژه به قشر‌های آسیب‌پذیر مانند ایتام است که نیاز بیشتری به ارتباط عاطفی و معیشتی دارند و مورد تأکید پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلم) نیز بوده است. ایشان فرمودند: «وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ؛ [7] کسی که یتیمی را تکریم کند، خداوند روز قیامت او را مورد لطف و تکریم خود قرار می‌دهد.»
پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلم) در تبیین حقیقت روزه‌داری، به پرورش روحیه ایثار در انسان و به دنبال آن ورود مستقیم انسان به رفع نیازمندی‌های نیازمندان جامعه اشاره کرده‌اند و فرمودند: «وَ تَصَدَّقُوا عَلَی فُقَرَائِکُمْ ومَسَاکِینِکُمْ؛[8] از اموال خود به نیازمندان جامعه انفاق کنید و از آن‌ها غافل نشوید.»
خسر الدنیا و الآخره
با توجه به مطالب ذکر شده، آیا کسی که خود را از آثار و برکات این ماه محروم می‌کند، «خسر الدنیا و الآخره» نیست؟ امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «مَن لَم یُغفَر لَهُ فی شهرِ رمضانَ لَم یُغفَر لَهُ إلی مِثلِهِ مِن قابِلٍ الّا أن یَشهَدَ عَرَفَةَ؛[9] كسى كه در ماه رمضان آمرزيده نشود، تا رمضان آينده آمرزيده نگردد، مگر آن كه در عرفه حاضر شود.» البته چه کسی می‌داند رمضان آینده را خواهد دید یا نه و چه شرایطی خواهد داشت؟!
پی نوشت
[1] راغب اصفهانى، مفردات الفاظ القرآن، ص 209
[2] علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 55، ص 341
[3] محمدی ری شهری،میزان الحكمه، روايت 7445
[4] شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 295
[5] سید بن طاوس، اقبال الاعمال، ص 250
[6] فرازهایی از دعای 45 صحیفه سجادیه
[7] شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج1 ، ص295
[8]همان
[9]محمدی ری شهری، میزان الحكمه، روايت 7461
هستند افرادی که برای فرار از روزه ماه‌رمضان به مسافرت می‌روند یا با مراجعه به دکتر دنبال راه فراری برای روزه نگرفتن هستند، این راه‌ها اگر چه در صورت عمدی بودن کراهت دارد ولی به خودی خود ایراد و اشکال شرعی ندارد. با توجه به روایاتی که در باب فضیلت و غنیمت شمردن فرصت ماه‌رمضان بیان شده است پس چرا عده‌ای خود را از فرصت ماه‌رمضان محروم می‌کنند؟