خداوند متعال در قرآن کریم از دوران سالمندی به دوران ضعف یاد می کند[1] چرا که در این دوران تغییرات بسیاری از نظر جسمی ، روانی و اجتماعی در افراد سالمند ایجاد می شود.
این تغییرات روی رفتار سالمندان تاثیر گذاشته و موجب رفتارهای خاصی در آنان می گردد که می تواند نگرش اعضا خانواده را نسبت به سالمند تحت تاثیر قرار داده سبب بی اعتنایی یا تحقیر آنان گردد.
گاهی برخی سالمندان به علت غلبه ی اختلالات روانی و عاطفی دچار نوعی بازگشت به دوران کودکی شده و حالاتی از لجبازی و مقاومت توام با اصرار ، بی نظمی در رفتار ، خودمداری و خودخواهی در آنان پدیدار می گردد. در هر صورت باید دانست که بسیاری از این حالات به علت تغییرات طبیعی سالمندی در آنان عارض می شود.[2]
با توجه به ویژگی های دوران سالمندی بویژه بالا رفتن سطح انتظار و کاهش سطح تحمل آنان در آموزه های دین اسلام نسبت به تکریم و مراقبت از سالمندان دستورات ویژه ای وجود دارد.
خداوند در دستور خاصی از ما خواسته تا در دوران پیری والدین نسبت به آنها فروتنی و احترام و توجه بیشتری از خود نشان دهیم.
این دستور مهم و ظریف چنین است:
« وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِيمًا * وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا[اسراء/23 و 24] و پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر [خود] احسان كنيد اگر يكى از آن دو يا هر دو در كنار تو به سالخوردگى رسيدند به آنها [حتى] اوف مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنى شايسته بگوى و از سر مهربانى بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت كن چنانكه مرا در خردى پروردند.»
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می نویسد " اگر خداوند حکم را اختصاص به دوران پیری پدر و مادر داده از این جهت بوده که پدر و مادر در آن دوران سخت ترین حالات را دارند و بیشتر احساس احتیاج به کمک فرزند می نمایند زیرا از بسیاری از واجبات زندگی خود ناتوانند و همین معنا یکی از آمال پدر و مادر است که همواره از فرزندان خود آرزو می کنند، آری روزگاری که پرستاری از فرزند را می کردند و روزگار دیگری که مشقات آنان را تحمل می نمودند و باز در روزگاری که زحمت تربیت آنها را به دوش می کشیدند در همه ی این ادوار که فرزند از تامین واجبات خود عاجز بود، آنها این آرزو را در سر می پروراندند که در روزگار پیری از دستگیری فرزند برخوردار شوند.[3]
البته کمک به سالخوردگان هم وظیفه خود آنان و هم اطرافیان و جامعه است. آنچه خود فرد می تواند انجام دهد اساسا به شخصیت او و به احساس فرد درباره زندگی و مرگ مربوط است. اطرافیان نیز می توانند با ادراک صحیح از مسأله، ارزش و اهمیت سالخوردگان را به آنان ابراز نموده و از آنان دستگیری کنند. جامعه و نهادهای مختلف آن از جمله نهادهای مذهبی نیز بخصوص با فراهم آوردن امکانات فرهنگی و پزشکی و فراغت و آسایش پیران، می توانند کمکهای ارزشمندی را در اختیار آنان بگذارند.[4]
در روایتی امام صادق (ع( می فرمایند:.
«مِنْ إِجْلَالِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِجْلَالُ الْمُؤْمِنِ ذِي الشَّيْبَةِ وَ مَنْ أَكْرَمَ مُؤْمِناً فَبِكَرَامَةِ اللَّهِ بَدَأَ وَ مَنِ اسْتَخَفَّ بِمُؤْمِنٍ ذِي شَيْبَةٍ أَرْسَلَ اللَّهُ إِلَيْهِ مَنْ يَسْتَخِفُّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ.[5] بزرگداشت مقام ریش سفید از جنبه های احترام به خدا محسوب می شود هر که مومنی را تکریم کند خود را در وادی کرامت خداوند قرار داده و هر که مومن ریش سفیدی را کوچک پندارد خداوند او را با واسطه هایی در همین دنیا خوار می گرداند.»
مردم ایران در طول تاریخ درخشان خود حرمت سالخوردگی را نگه داشته و همیشه دعای خیرشان در حق کودکان و نوجوانان و جوانان این بوده است که «الهی پیر صد ساله شوی » بر عکس در فرهنگهای غربی پیری را عموما منفی دانسته و از فکر پیری احتراز می کنند.[6]
منبع :
[1روم/54]
[2 بهداشت و سلامت سالمندان، علی قندی و سوسن محمدی]
[3 ترجمه تفسیر المیزان،محمد حسین طباطبایی، ج13 ص 110]
[4 روانشناسی رشد، دکتر حسین لطف آبادی، جلد 2 ، ص264]
[5 وسایل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج12، ص 98]
[6 روانشناسی رشد، جلد 2 ، دکتر حسین لطف آبادی، جلد 2 ، ص259]