برتری ائمه بر دیگران به خاطر شایستگی ایشان است و عدالت همین است که خداوند به انسان‌های پرتلاش و نخبه، عنایت و توجه بیشتری داشته باشد.
سوال: اگرامامان معصوم و برتر از ما آدم های معمولی هستند پس عدالت خدا کجا رفته است؟
برای پاسخ به این سوال باید به چند نکته توجه شود:
یک) معنای عدل
عدل به معنای برقراری تساوی میان افراد نیست. بلکه عدل به معنای پرداخت کامل حقوق افراد با توجه به شایستگی‌های آن‌هاست. بنابراین عدل الهی به معنای آن است که خداوند با هر موجودی، آن‌چنان که شایسته اوست، رفتار کند و او را در جایگاهی که در خور آن است، بنشاند و چیزی را که مستحق آن است به او عطا کند.[۱]
دو) تفاوت استعداد‌ها و ظرفیت‌ها
نظام آفرینش جهان، بهترین نظام ممکن است و لازمه آن تفاوت موجودات و استعدادهای آنان است. مجموعه عالم سلسله‌ای از نظام‌های علت و معلولی است که هر چه از خداوند به سمت پایین حرکت می‌کنیم کثرت در میان موجودات افزایش پیدا می‌کند و تفاوت‌ها بیشتر می‌شود. اصطلاحا ظرف‌های وجودی انسان‌ها و موجودات متفاوت است و هرکس به اندازه ظرف وجودی خود از نعمت‌ها و رحمت‌های الهی بهره‌مند می‌شود.
سه) تلاش و کوشش انسان‌ها
نکته سوم توجه به تلاش انسان‌هاست. هر ورزشکاری که در طول تمرینات تلاش بیشتری کند در هنگام مسابقه جایگاه بالاتری به دست می‌آورد. حکمت و عدالت خداوند نیز اقتضاء می‌کند که به انسان‌هایی که کوشش بیشتری داشته و در امتحانات الهی سربلند بیرون آمدند امکانات و نعمت‌های بیشتری را افاضه کند.
چهار) امتحانات الهی قبل از عالم دنیا
در قرآن خداوند می‌فرماید: «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلی أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلی شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هذا غافِلِینَ؛[۲] و (به خاطر بياور) زمانى را كه پروردگارت از پشت و صلب فرزندان آدم، ذريه آنها را برگرفت؛ و آنها را گواه بر خويشتن ساخت؛ (و فرمود:) آيا من پروردگار شما نيستم؟ گفتند: آرى، گواهى مىدهيم! (چنين كرد مبادا) روز رستاخيز بگوييد: ما از اين، غافل بوديم.»
مضمون این آیه بیان می‌کند که خداوند قبل از خلقت به گونه‌ای از انسان‌ها اعتراف گرفته است که خدایشان الله است در این میان برخی زودتر از بقیه به این مهم اعتراف می‌کنند و در نتیجه از جانب خداوند مورد رحمت بیشتری قرار می‌گیرند. چنان که در روایتی از امام صادق داریم: «فَلَمَّا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ يَخْلُقَ الْخَلْقَ نَثَرَهُمْ بَيْنَ يَدَيْهِ فَقَالَ لَهُمْ مَنْ رَبُّكُمْ فَأَوَّلُ مَنْ نَطَقَ- رَسُولُ اللَّهِ وَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ فَقَالُوا أَنْتَ رَبُّنَا فَحَمَّلَهُمُ الْعِلْمَ وَ الدِّينَ ثُمَّ قَالَ لِلْمَلَائِكَةِ هَؤُلَاءِ حَمَلَةُ دِينِي وَ عِلْمِي وَ أُمَنَائِي فِي خَلْقِي؛[۳] هنگامی که خداوند مخلوقات را ایجاد کرد آنها را در مقابل خودش پراکنده کرد سپس به آنها گفت: پروردگار شما کیست؟ پس اولین کسی که سخن گفت رسول خداوند و امیرالمومنین و ائمه (علیهم السلام) بودند. پس گفتند تو پروردگار ما هستی. پس علم و دین را خداوند بر دوش اینان قرار داد. سپس خداوند به ملائکه فرمود: اینان حاملان دین من و علم من و امانت‌داران من در میان مخلوقات من هستند.»
پنج) تناسب استعداد و تکلیف
خداوند در قرآن می‌فرماید: «لا‌یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها؛[۴] خداوند هيچ كس را جز به اندازه تواناييش تكليف نمىكند.» بنابر این آیه، آن‌چه خداوند از انسان‌ها انتظار دارد بر اساس استعدادهای آنان است و به کسی بیشتر از توانایی او تکلیف نمی‌شود.
جمع بندی
با توجه به این پنج نکته‌ای که بیان شد پاسخ سوال روشن می‌شود که برتری ائمه بر سایر انسان‌ها نه تنها مخالف عدالت خداوند نیست، بلکه عین عدالت است. اقتضای عدالت در همین است که خداوند به هر انسانی متناسب با ظرف وجودی‌اش و تلاش و کوششی که در راه خداوند داشته و سربلندی یا شکست او در امتحانات الهی، نعمت‌ها و تفضلاتش را افاضه کند. از طرف دیگر نیز عدالت خداوند اقتضاء دارد به هرکس، با توجه به توانایی و استعدادش تکلیف کند.
پی‌نوشت:
[۱] سعیدی مهر، محمد، آموزش کلام اسلامی(۱) خداشناسی، مرکز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۷۷ش، ج اول، ص ۳۲۷
[۲] سوره اعراف آیه ۱۷۲
[۳] کافی چاپ اسلامیه ج ۱ ص ۱۳۳
[۴] سوره بقره آیه ۲۸۶
خداوند عادل و حکیم است و توجه و لطف او نسبت به همه انسان‌ها یکسان است. منتها برخی انسان‌ها به خاطر تلاش و کوشش خود و سربلندی در امتحانات الهی به درجات بالاتری دست پیدا می‌کنند و مشمول عنایت ویژه حق تعالی می‌شوند. بنابراین برتری ائمه بر سایرین به خاطر سربلندی ایشان در امتحانات الهی و تلاش و کوشش خود ایشان است و منافاتی با عدالت خداوند ندارد. بلکه عدالت خداوند اقتضا می‌کند که به کسی که تلاش بیشتری می‌کند، پاداش و کمالات بیشتری افاضه نماید.