آزادی سیاسی به طور مطلق در زمان امیرالمومنین وجود نداشته است بلکه محدود به مواردی بوده که با معیارهای اسلامی همخوانی داشته باشد.
برخی چنین پنداشته اند که در زمان حکومت امیرالمومنین علی بی ابی طالب (علیهما السلام) مقوله آزادی به صورت گسترده وجود داشته و افراد از جبهههای مختلف فکری میتوانستند فعالیتهای سیاسی حتی بر خلاف مصالح جامعه اسلامی و احکام اسلام انجام دهند و با مخالفت امیرالمومنین نیز مواجه نمیشدند.
در این باره لازم است به چند نکته توجه شود:
1. نسبت به امور سیاسی و شیوه حکومتداری، روش و سنت امیرالمومنین بر مبنای شایستهسالاری و حقمداری بود. پس از آنکه مردم با ایشان بیعت کردند، از اولین اقدامات ایشان عزل و برکناری برخی کارگزاران در نواحی متعدد مملکت اسلامی بود.[1] حتی ایشان در این رابطه مورد اعتراض نیز قرار گرفتند. ایشان چنان بر این مطلب پایفشاری داشتند که اجازه ندادند برخی اصحاب و یاران خاتم الانبیاء که در میان مردم معروف و مشهور بودند اما دچار انحرافاتی شده بودند، نیز به مقام و منصب برسند و همین نکته باعث ایجاد فتنه جنگ جمل شد.[2]
2. اما آزادیهای غیر سیاسی مثل آزادی عقیده و اندیشه، بر خلاف آنچه در شیوه و سنت خلفای پیشین وجود داشت، در زمان حکومت امیرالمومنین دیده میشود. امیرالمومنین همواره تلاش کردند که گرهها و شبهات عقیدتی را به بهترین وجه پاسخگو باشند.[3] حتی در میدان جنگ اگر کسی سوال عقیدتی مطرح میکرد، ایشان مانعی برای پاسخگویی نداشتند.[4]
بنابراین لازم است که اگر سخن از آزادی در زمان حکومت امیرالمومنین بیان میشود، با دقت مرزبندیها در مورد این آزادی مشخص شود تا در مقام مقایسه حکومتهای امروز یا حکومت امیرالمومنین شک و شبهه ایجاد نشود.
پی نوشت
[1] منقری, نصر بن مزاحم, وقعة صفين، ص:20.
[2] شیخ مفید, الجمل، ص:135.
[3] قرشی, علی اکبر, حياة الإمام الحسين(ع)،ج1،ص:413.
[4] شیخ صدوق, التوحيد، ص: 83.