در ابتدای سوره حمد می‌خوانیم: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ: ستايش مخصوص خداوندى است كه پروردگار جهانيان است». این آیه بیان می‌کند، حمد و سپاس تنها و تنها مختص به ذات پروردگار است؛ حال سوال این است که اگر حمد تنها مختص به پروردگار عالم است، آیا نباید از دیگران تشکر کرد، دیگران هر چند عمل درستی انجام دهند آیا مستحق حمد و ستایش نیستند؟
«حمد» در لغت عرب به معنى ستايش كردن در برابر كار يا صفت نيك اختيارى است، يعنى هنگامى كه كسى آگاهانه كار خوبى انجام می‌دهد و يا صفتى را براى خود برمی‌گزيند كه سر چشمه اعمال نيك اختيارى است، ما او را حمد و ستايش می‌کنیم. الف و لام در «الحمد» الف و لام «جنس» است و در اين‌جا معناى عموميت را می‌رساند، لذا چنين نتيجه می‌گيريم كه هر گونه حمد و ستايشی مخصوص خداوند متعال است كه پروردگار جهانيان است.
در واقع این آیه، زبان تکوین را بیان می‌کند و می‌فرماید هر گونه حمد و ستایش و لو برای دیگران انجام شود، در واقع حمد و ستایش خداوند متعال است؛ این آیه در صدد بیان این نیست که تنها باید از خداوند متعال تشکر کرد و نسبت به غیر او بی‌اعتنا بود؛ بلکه بیان می‌کند که تنها خداوند متعال سزاوار حمد است، چون منشأ تمام خوبی‌ها و نیکی‌ها و زیبایی‌هاست، حتى هر انسانى كه سر چشمه خير و بركتى است، و هر پيامبر و رهبر الهى كه نور هدايت را در دل‌ها می‌پاشد، هر معلمى كه تعليم می‌دهد، هر شخص سخاوت‌مندى كه بخشش می‌كند، و هر طبيبى كه مرهمى بر زخم جان‌كاهى می‌نهد، ستايش آن‌ها از ستايش خداوند متعال سرچشمه می‌گيرد، چرا كه همه اين مواهب در اصل از ناحيه ذات پاك او است و يا به تعبير ديگر حمد اين‌ها، حمد خدا، و ستايش اين‌ها ستايشى براى او است؛ و نيز اگر خورشيد نورافشانى می‌كند، ابرها باران می‌بارند، و زمين بركاتش را به ما تحويل می‌دهد، اين‌ها نيز همه از ناحيه اوست، بنابراين؛ تمام حمدها به او بر می‌گردد.(1)
دلیل دیگر این مطلب این است که برهان‌هاى عقلى بیان می‌کنند، معلول در ذاتش و در تمامى شئونش هیچ‌گونه استقلالی ندارد، و استقلالش تنها به خاطر علت است، و هر كمالى كه دارد سايه ايست از کمالات علتش، پس اگر براى حسن و جمال حقيقتى باشد، كمال آن، و استقلالش از آن خداى واجب الوجود متعال است. براى اين‌كه اوست علتى كه تمامى علل به او منتهى می‌شوند. ثنا و حمد نیز عبارت است از اين‌كه موجودی با وجود خودش كمال موجود ديگرى را نشان دهد و چون تمامى كمال‌ها به خداوند متعال ختم می‌شوند، پس حقيقت هر ثناء و حمدى به او برمی‌گردد.(2)
اصولا توصيف «اللَّه» در اين‌جا به «رَبِّ الْعالَمِينَ» در واقع از قبيل ذكر دليل بعد از بيان مدعا است، گويى كسى سؤال می‌پرسد چرا همه حمدها مخصوص خدا است، در پاسخ گفته می‌شود: براى اين‌كه او پروردگار جهانيان است؛ قرآن مجيد می‌گويد: «الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ(سجده- 7): خداوند كسى است كه آفرينش هر چيزى را به بهترين صورت انجام داد» و نيز می‌فرماید: «وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها(هود- 6): هر جنبنده‌اى در زمين است روزيش بر خدا است».(3)
در حدیثی نیز راجع به این مطلب آمده است: شخصى از امیر المومنین (علیه السلام) از تفسير كلمه «الْحَمْدُ لِلَّهِ» پرسيد، حضرت فرمود: خداى تعالى بعضى از نعمت‌هاى خود را به صورت سر بسته و در بسته و بطور اجمال براى بندگان خود معرفى كرده است، چون نمي‌توانستند نسبت به همه آن‌ها معرفت يابند، و بطور تفصيل به آن‌ها وقوف يابند، چون عدد آن‌ها بيش از حد آمار و شناختن است، لذا به انسان‌ها دستور داد تنها بگويند: «الحمد للَّه على ما انعم به علينا».
در نتیجه: تشکر لسانی از دیگران مانعی ندارد، اما باید دقت داشت چون برگشت تمام خوبی‌ها و نیکی‌ها به خداوند متعال است، و هر خوبی به او برمی‌گردد، تنها او سزاوار حمد و ستایش است. به این معنا که باید بدانیم همه حمدها در واقع به او برمی‌گردد و تنها او منشأ خوبی‌هاست.
پی نوشت :
(1). تفسير نمونه، ج1، ص: 29.
(2). الميزان في تفسير القرآن، ج1، ص: 24.
(3). عيون اخبار الرضا، ج 1، ص: 220.
نظرات
غافل مشو از عید غدیر و برکات / امروز خدا گشوده است باب نجات
جبریل و ملائک همه با امر خدا / سر داده ز گل دسته ی هستی صلوات[گل]
سلام
حمد سپاس مخصوص خداست.
پس مرا یاری کن.
عید غدیر مبارک