تعاون بی تعاون!

بخشی از آیه ی دوم سوره مائده بسیار معروف شده و اساس کارهای اجتماعی خیری را تحت عناوینِ تعاونی ها شکل داده است؛ خداوند در قرآن کریم می فرماید: «وَ تَعَاوَنُوا عَلَی البِرِّ وَ التَقوَی؛[1] در کارهای نیک و پرهیزکاری با هم همکاری داشته باشید.»
ولی بخش بعدی همین آیه، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. و موضوعِ آن عدمِ همکاری بر اِثم و عُدوان است. «إِثم»، به معنای گناه است و گفته شده مراد از آن انجام کاری است که حلال نیست.[2] «عُدوَان» آن اعمالی است که از حد الهی تجاوز کرده است و ضررش دامنگیر بندگان می شود.[3] خداوند می فرماید:
«وَلا تَعَاوَنُوا عَلَی الإثم وَ العُدوَان؛[4] و در گناهان و اعمالِ زشتِ اجتماعی با یکدیگر همکاری نداشته باشید.»

خداوند حاضر شدن در فضا و مکانی را که در آن جا حرامی انجام می شود و یا این که ظلم و ستمی صورت می پذیرد که ضررش، دامن گیرِ دیگران باشد، مورد نهی قرار داده است. این فقره از آیه بدون هیچ قید و شرطی است و شامل هر نوع اجتماع، فراخوان و همکاری می شود. هر چند در فضای مجازی باشد؛ زیرا غیر حلال هایی همانند: بی آبرو کردن، تهمت زدن، غیبت کردن و بیشتر عناوین حرام در بستر گفت وگوها، گروه ها و کانال های فضای مجازی امکان پذیر است و حتی به خاطر سرعت انتشارشان بسیار پر خطرتر از فضای حقیقی می باشد.

نکته دیگر در این قسمت از آیه شریفه این است که خداوند معاونت و همکاریِ در جرم را نهی کرده است، درحالی که  تعاون درجه ای پایین تر از ارتکاب جرم است. پس نهی در آیه، علاوه بر تعاون و همکاری در گناه، انجام انفرادی جرم را نیز به طریق اولی شامل می شود. مثلا در فضای مجازی، گروهی برای بی آبرو کردن شخص و یا جناح و یا سازمانی تشکیل می شود. و تک تک افرادی که در آن گروه عضو می شوند، نوعی تعاون بر اثم دارند. و با پیام هایی که برای بی آبرو کردنِ آن شخص یا جناح و سازمان ارسال می کنند، مرتکبِ جرم می شوند. به همین خاطر است که آیه هم در موردِ دستور به همکاری در برّ وتقوی و هم در مورد دستور به عدم همکاری در اثم و عدوان، توصیه به مراقبت از رفتار ها می کند و می فرماید: «والتَقُوا اللهَ إنَّ اللهَ شَدیدُ العِقاب؛[5] و تقوای الهی داشته باید زیرا که بی شک خداوند عقوبت را سخت می گیرد.» بیان سختی عقوبت، موجب بازدارندگی برای مخاطبین آیه می شود، و به آن ها گوش زد شده است، که در تعاون بر اثم  عدوان، تعاون بی تعاون!

پی نوشت:
[1] سوره مائده، آیه 2.
[2] لسان العرب، ج 12، ص 5، بیروت، دار صادر، 1414ق.
[3] مجمع البيان في تفسير القرآن، جلد 3  صفحه 267.
[4] سوره مائده، آیه 2.
[5] همان