آیا فرض قدرت برای خداوند منجر به تناقض می‌شود؟

شبهه:‌ طبق بیان متون دینی خداوند قادر مطلق است؛ یعنی هر کاری که بخواهد، می‌تواند انجام دهد: «أَنَّ اللَّهَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدير؛[۱] همانا خداوند بر هر چیزی تواناست.» این صفت در ذات خود تناقض دارد؛ زیرا طبق بیان آیه، خداوند هر کاری می‌تواند انجام دهد. حال ما سوال می‌کنیم آیا خدا می‌تواند سنگی چنان سنگین بیافریند که نتواند آن را بلند کند؟ اگر بگویید خداوند چنین سنگی را نمی‌تواند بیافریند، در این صورت قادر مطلق نخواهد بود؛ چون از انجام آفرینش یک سنگ عاجز است. اگر بگویید می‌تواند بیافریند که در این صورت باز هم قدرت خداوند زیر سوال می‌رود؛ زیرا حداقل یک کار، یعنی بلند کردن سنگ، وجود دارد که خداوند از انجام آن عاجز است. بنابراین قدرت مطلق صفتی است که امکان تحقق ندارد و در درون خود دارای تناقض است. پس خدایی که چنین قدرتی داشته باشد وجودش محال است و تنها ساخته‌ ذهن و توهم دینداران است.

پاسخ
این شبهه مطلب جدیدی نیست و از قدیم در میان متکلمان و حکمای اسلامی مطرح بوده و به آن پاسخ‌های گوناگونی داده شده است. ما در اینجا فقط به یک پاسخ اشاره می‌کنیم:

این که خداوند نتواند سنگی بیافریند که از بلند کردن آن عاجز باشد، قدرت خداوند را زیر سوال نمی‌برد، بلکه اساسا آفرینش چنین سنگی محال است. به اصطلاح فلاسفه مشکل در فاعلیت فاعل نیست بلکه در قابلیت قابل است. یعنی قدرت خداوند به عنوان فاعل و انجام دهنده این کار دچار نقص و اشکال نیست، بلکه مشکل در آن چیزی است که قرار است آفریده ‌شود و آن شیء قابلیت آفریده شدن ندارد.

این مطلب را با بیان مثالی روشن می کنیم: فرض کنید شما از بزرگترین کارخانه ماشین‌سازی دنیا بخواهید ماشینی تولید کند که پر سرعت‌ترین و سنگین‌ترین ماشینی دنیا باشد و این قدر سنگین باشد که نتواند حرکت کند. حال اگر این کارخانه بگوید چنین ماشینی را نمی‌توانم تولید کنم آیا قدرت این کارخانه زیر سوال می‌رود و مردم و رسانه‌های دنیا در توانایی مهندسین آن کارخانه شک می‌کنند؟ قطعا اینگونه نیست. این جا کسی به این کارخانه اشکالی وارد نمی‌کند و قدرت آن را زیر سوال نمی‌برد، بلکه مردم کسی را که چنین درخواستی از این کارخانه دارد، سرزنش می‌کنند و حتی شاید او را دیوانه نیز خطاب کنند؛ زیرا تولید چنین ماشینی اساسا امکان ندارد، نه اینکه امکانات کارخانه و قدرت آن دچار مشکل باشد. ماشینی که هم پرسرعت‌ترین باشد و هم چنان سنگین باشد که نتواند حرکت کند امکان تولید ندارد.

مطلب مد نظر نیز همینطور است. سنگی که چنان سنگین باشد که خداوند نتواند آن را بلند کند، اساسا امکان ایجاد ندارد و خلق آن محال است. خداوند قادر مطلق است و بر انجام هر کاری تواناست، مشکل ناشی از سنگ است نه ناشی از ضعف خداوند.