پیامبر علاوه بر ذکر عناوین وصی و خلیفه، از واژه امام نیز برای اشاره به امام علی (ع) استفاده کردند.
ولایت امیر المومنین و جانشینی ایشان بعد از پیامبر با ادله بسیار و آیات و روایات قطعی از جمله آیه ولایت،[۱] حدیث غدیر،[۲] حدیث خلافت،[۳] آیه ابلاغ[۴] و... به اثبات رسیده است و علمای بزرگی همچون علامه امینی در کتاب شریف «الغدیر» با تحقیقات مفصلی این مطلب را به اثبات رسانده‌اند. اما هنوز عده‌ای که حاضر به پذیرش حق نیستند در این مسئله تردید کرده و هر روز بهانه تازه‌ای می‌آورند. یکی از این بهانه‌ها این ادعاست که در روایات و کتب معتبر شیعه یا سنی، نصی بر امامت امام علی (ع) با لفظ «امام» نیامده است. به عبارت دیگر در این شبهه پذیرفته شده که عبارات خلیفتی، وصیی و وارثی و ... در شان امام علی (ع) آمده است، ولی چون لفظ امام به زعم او ذکر نشده است، پس امامت حضرت علی ثابت نمی‌شود.
در پاسخ به این شبهه می گوییم:
مشخص است که اگر کسی به دنبال حق باشد، می‌داند معنای خلیفه و وصی و دلالت حدیث غدیر و... بر جانشینی و خلافت بعد از پیامبر است و حتی اگر لفظ امام نباشد باز هم امامت و ولایت امیر المومنین ثابت است. اما این افراد فقط به دنبال بهانه‌های تازه و جدید برای روی گردانی از حق هستند. با این وجود باید به این اشخاص گوشزد کرد بر خلاف حرف باطل آنها، لفظ امام هم در منابع معتبر شیعه و هم سنی آمده است و این بهانه نیز نمی‌تواند مانع تجلی حق و حقیقت بشود. یکی از این احادیث که هم توسط بزرگان شیعه و هم اهل سنت روایت شده، گفت و گویی است که پیامبر با خداوند در شب معراج انجام می‌دهد و در آنجا به امامت علی بن ابی‌طالب (ع) بعد از پبامبر، آن هم از زبان خداوند تصریح می‌شود. ما ابتدا منابع اهل سنت را ذکر کرده و بعد چند حدیث از منابع معتبر شیعه نقل می‌کنیم.
منابع اهل سنت
از پیامبر نقل شده است که فرمودند: «مَّا أُسْرِيَ بِي إِلَى السَّمَاءِ عَهِدَ إِلَيَّ رَبِّي فِي عَلِيٍّ ع ثَلَاثَ كَلِمَاتٍ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ فَقُلْتُ لَبَّيْكَ رَبِّي فَقَالَ إِنَّ عَلِيّا سید المرسلین و إِمَامُ الْمُتَّقِينَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ؛[۵] شبی که به آسمان (معراج) برده شدم پروردگارم درباره علی سه چیز را برای من بیان کرد: خداوند گفت: یا محمد گفتم: بله پروردگارم؛ پس خداوند فرمود: همانا علی سرور مسلمانان و امام پرهیزکاران و پیشوای سپیدرویان است.» همانطور که مشخص است در این حدیث امام علی (ع) به عنوان سرور مسلمانان و امام متقین نامبرده شده است و نشان می‌دهد که حضرت برای تمام مسلمین جهان سرور و امام هستند.
این حدیث در منابع عامه از پنج تن از صحابه نقل شده است: امام علی (ع)، اسعد بن زرارة، عبدالله بن اسعد بن زرارة و عبدالله زرارة بن عدس.[۶] ما از این میان فقط به چند کتاب اشاره می‌کنیم:
این حدیث را حافظ ابوالحسن علی بن محمد واسطی معروف به ابن مغازلی در کتاب «مناقب علی بن ابی‌طالب» از خود حضرت نقل کرده است.[۷] همچنین حاکم نیشابوری از علمای بزرگ اهل سنت در «المستدرک علی الصحیحین» که از کتب مهم اهل سنت به شمار می‌آید، این روایت را از اسعد بن زارة از صحابی پیامبر نقل کرده است.[۸] حاکم نیشابوری نیز بعد از نقل حدیث اذعان کرده این حدیث، دارای سند صحیح می‌باشد.[۹] همچنین عسقلانی در «مطالب العالیه» و ابن عساکر در تاریخ دمشق و ابن اثیر در اسدالغابة این روایت را از همین صحابه نقل کرده‌اند.[۱۰]
منابع شیعه
در منابع شیعه روایات فراوانی در این زمینه وجود دارد اما تنها به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
شیخ صدوق از علمای بزرگ شیعه است که در علم حدیث و رجال و فقه و کلام و تفسیر، کتاب‌های فراوانی دارد و کتاب «من لایحضره الفقیه» او از کتاب‌های اربعه شیعه به شمار می‌آید. ایشان از محدثین و رجال‌شناسان برجسته به شمار می‌آیند به همین خاطر کتاب‌های حدیثی ایشان از کتاب‌های معتبر در زمینه نقل روایات می‌باشد. از جمله کتاب‌های مطرح ایشان کتاب «امالی» است که در آن روایاتی درباره امام علی ذکر شده است و از ایشان با تعابیر مختلفی به عنوان امام یاد شده است:
یک) امام امت
از پیامبر نقل شده است: «إِذَا اخْتَلَفَتِ الْأَهْوَاءُ وَ تَفَرَّقَتِ الْآرَاءُ فَعَلَيْكَ بِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَإِنَّهُ إِمَامُ أُمَّتِي وَ خَلِيفَتِي عَلَيْهِمْ مِنْ بَعْدِ؛[۱۱] زمانی که هوا‌های نفس مختلف شد و نظرات گوناگون گشت پس به علی بن ابی طالب رجوع کن؛ چرا که او امام امت من و خلیفه من بر آنها بعد از من است.
دو) امام مسلمین
پیامبر می‌فرمایند:«علِيٌّ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ وَ إِمَامُ الْمُسْلِمِينَ لَا يَقْبَلُ اللَّهُ الْإِيمَانَ إِلَّا بِوَلَايَتِهِ وَ طَاعَتِهِ؛[۱۲] علی امیرمومنان و رهبر سفید‌رویان و امام مسلیمن است؛ خداوند ایمان [کسی را] قبول نمی‌کند مگر به ولایت او و اطاعت او.»
سه) امام مردم بعد از من
و همچنین در حدیثی دیگری پیامبر می‌فرمایند: «مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّ عَلِيّاً مِنِّي وَ أَنَا مِنْ عَلِيٍّ خُلِقَ مِنْ طِينَتِي وَ هُوَ إِمَامُ الْخَلْقِ بَعْدِي؛[۱۳] ای مردم همان علی از من است و من از علی از گل و طینت من آفریده است و او امام مردم بعد از من است.
بنابراین لفظ امام هم در کتاب‌های معتبر شیعه و اهل سنت ذکر شده است و این نیز نمی‌تواند بهانه‌ای برای انکار ولایت و جانشینی امام علی(ع) قرار بگیرد.
پی‌نوشت
[۱] مائده/۵۵. تفسیر طبری ج ۱۰، ص۴۲۶.
[۲] خطیب بغدادی تاریخ بغداد ج ۸ص ۲۸۴.
[۳] ابن ابی عاصم، کتاب السنة لابن ابی عاصم،ج۲، ص۵۶۵.
[۴] مائده/۶۷، ابن ابی حاتم رازی تفسیر القرآن العظیم ج ۴ ص ۱۱۷۲.
[۵] امالی شیخ صدوق ص ۴۷۶.
[۶] نص جلی بر امامت امیر المومنین در شب معراج /رضا امیری فصلنامه ی امامت‌پژوهشی سال چهارم شماره ۱۵.
[۷] مناقب علی بن ابی‌طالب ج ۷ ص ۱۱۷ ـ۱۱۹ و ص ۱۶۲ ـ۱۶۳.
[۸] المستدرک علی الصحیحین ج ۳ ص ۱۴۸.
[۹] همان.
[۱۰] المطالب العالیة ج ۱۷ ص ۲۷۴ و تاریخ دمشق ج ۴۲ ص ۳۰۳، اسدالغابة ج ۱، ص ۲۰۲.
[۱۱] امالی صدوق ص ۲۶.
[۱۲] امالی صدوق، ص ۱۱.
[۱۳] امالی صدوق ص ۱۲۶.
ولایت امیرالمومنین و جانشینی ایشان بعد از پیامبر با ادله بسیار و آیات و روایات قطعی از جمله آیه ولایت، حدیث غدیر، حدیث خلافت، آیه ابلاغ و... به اثبات رسیده است. عناوین مختلفی از جمله خلیفه، وصی و مولا برای حضرت به کار رفته است و همچنین در برخی احادیث واژه امام نیز برای ایشان از سوی پیامبر عنوان شده است.