خدای متعال بلاها را کفاره گناهان مومنین قرارداده است.
همه انسان‌ها در زندگی روزمره خود در معرض بلاها و مصائب گوناگونی قرار دارند. حکمت‌ها و دلائل متعددی برای این بلاها و مصائب بیان شده است. یکی از اسباب بلاها و گرفتاری‌ها، گناهان انسان‌ها می‌باشد. خداوند متعال می‌فرماید: «وَ مٰا أَصٰابَکمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِمٰا کسَبَتْ أَیدِیکمْ؛[1] و هر آسیبی به شما رسد به سبب اعمالی است که مرتکب شده‌اید.»
منظور از مصیبت در این آیه شریفه یا مصائب عمومی مانند قحطی، گرانی، زلزله و امثال آن می‌باشد، و یا ممکن است منظور از آن مصائبی باشد که متوجه جان و مال و فرزند تک تک افراد می‌شود که ناشی از گناهانی است که هر کسی مرتکب شده است. آن چه از این آیه برداشت می‌شود این است که بخشی از بلاها در اثر گناهان انسان است و گناه یکی از عوامل مهم در نزول بلاهای اجتماعی و فردی می‌باشد. خدای متعال در جای دیگر می‌فرماید: «ظَهَرَ اَلْفَسٰادُ فِی اَلْبَرِّ وَ اَلْبَحْرِ بِمٰا کسَبَتْ أَیدِی اَلنّٰاسِ؛[2] در خشکی و دریا به سبب اعمال زشتی که مردم به دست خود مرتکب شدند، فساد و تباهی نمودار شده است.» این نشان از این دارد که بخشی از مشکلات بشر در راستای گناهانی است که مرتکب می‌شود. حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نیز می‌فرماید: هیچ بلایی و کم شدن روزی نیست مگر به واسطه گناه، حتی خراش‌ها و زخم‌های بدن و افتادن روی زمین و هر مصیبتی دیگر.[3]
اماچرا گناه سبب نزول بلاست؟ پاسخ این است که گناه در جامعه توحیدی مانند شنا کردن در رودخانه بر خلاف مسیر جریان آب می باشد که بسیار سخت و طاقت فرساست و باعث بروز مشکلات فراوان برای او می شود. فردی که مرتکب گناه می شود، پیامدهای گناه او را فرا می گیرد و اگر گنهکاران زیاد شدند، این پیامدها به مراتب بیشتر خواهد شد. باید بدانیم ضرر گناه به خود انسان می‌رسد و گرفتاری‌ها جنبه هشداری دارد تا انسان را از گناه باز دارد و تنها عکس العمل بخشی از رفتارهای ما می‌باشد؛ چرا که خدای متعال از بسیاری از گناهان گذشت می کند؛ «وَ یعْفُوا عَنْ کثِیرٍ؛[4] و از بسیاری [از همان اعمال هم] در می گذرد.»
بلا کفاره گناه مؤمنین
تعدادی از روایات بلاها را کفاره گناه مؤمنین دانسته‌اند. نبی اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرماید: «لا یَزالُ البَلاءُ فی المؤمنِ والمؤمنةِ فی جَسَدِهِ ومالِهِ وولدِهِ حَتّی یَلقَی اللّه َ وما علَیهِ مِن خطیئةٍ؛[5] زن و مـرد مـؤمن پیوسته در جـان و مـال و فرزندشان گرفتار بلا می‌شوند تا آن که بدون گناه، خدا را دیدار کنند.» در این زمینه امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می فرماید: «اِذِ ابتَلا الله عَبداً اَسقَطَ عَنهُ مِنَ الذُنوبِ بِقَدر عِلَتِه؛[6] هرگاه خداوند بنده‌ای را دردمند کند، به اندازه بیماریش گناهان او را می‌زداید.»
هرچند طبق این روایات گرفتاری ها کفاره گناهان مومنین می باشد اما، برای انسان های کافر و کسانی که به خدا ایمان ندارند گرفتاری های دنیوی دردی دوا نمی کند و همچنان که در دنیا گرفتار هستند، در آخرت هم باید سزای گناهان خویش را ببینند. امام رضا (علیه‌السلام) می‌فرماید: «اَلْمَرَضُ لِلْمُؤْمِنِ تَطْهِیرٌ وَ رَحْمَةٌ وَ لِلْکافِرِ تَعْذِیبٌ وَ لَعْنَةٌ؛[7] بیماری برای مؤمن پاک شدن و رحمت، و برای کافر عذاب و لعنت است.»
بلاها و مصائب در معصومین به خاطر گناه نیست
سوالی که پیش می‌آید این است که انبیاء و ائمه (علیهم السلام) معصوم بودند و گناهی نداشتند تا مستوجب آن مصائب گردند. همچنین اطفال و دیوانگان مکلف به هیچ تکلیفی نیستند تا به خاطر مخالفت با آن تکالیف مستوجب مصائب شوند. جواب این پرسش این است این که آیه فوق الذکر فرموده «فَبِما کسَبَتْ أَیدِیکمْ» و مصائب را مستند به گناهان کرده است. این خود دلیل است بر اینکه خطاب در آیه متوجه کسانی است که صدور گناه از آنان ممکن باشد. پس آیه شریفه از اول شامل انبیاء و افراد غیر مکلف نیست. به بیان دیگر هرچند ظاهر آیه عام است اما اینگونه نیست که همه بلاها و مصائب به خاطر گناهان باشد، بلکه می‌تواند برای آزمایش یا ارتقاء درجه و ... باشد.
پی نوشت
[1] شوری، آیه 30.
[2] روم، آیه 41.
[3] خصال، ج 2، ص 616.
[4] شوری، آیه 30.
[5] بحار الانوار، ج 67، ص 236، ح 54.
[6] دعائم الإسلام، جلد 1، صفحه 218، بحارالأنوار، جلد 81، صفحه 176، حدیث 13 .
[7] ثواب الأعمال : 229/1.
یکی از دلائل مصائب انسان‌ها، گناهان آن ها می باشد . گرفتاری ها نتیجه اعمالی است که خود مرتکب می شوند. با این حال خدای متعال بسیاری از گناهان را می بخشد؛ یعنی آثار آن را ازبین می برد ورفع گرفتاری می کند. همین مقدار از بلاها و مشکلات نیز برای مومنین کفاره گناهان آن هاست تا از گرفتاری ایشان در آخرت کاسته شود.