امام صادق علیه السلام، از منظر اندیشمندان جهان

در سحرگاه جمعه، 27 ربیع الاول سال 83 هجری قمری، شخصیتی پا به این دنیا گذاشت که درک فضائل و مناقبش از توان عقل بشر خارج است. پیشوایی برای انسان در عالم گیتی قدم نهاد که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در توصیف او فرمود: وقتی که فرزند من جعفر بن محمد متولد شد، او را صادق نام گذارید.[1] امامی که مورخین، تعداد علمایی را که از علم بی کرانش بهره برده اند، 4 هزار نفر دانسته اند و حتی امامان چهارگانه اهل تسنن(ابوحنیفه، مالک، شافعی، احمد بن حنبل) مستقیم یا با واسطه شاگرد وی بوده اند.[2] بعضی از شاگردان نامی آن بزرگوار عبارتند از: هشام بن حکم و مؤمن طاق و محمد بن مسلم و زرارة بن اعین و...که هر یک چهره های درخشانی از تربیت شدگان مکتب آن حضرت می باشند. حرکت علمی او چنان گسترش یافت که سراسر مناطق اسلامی را دربر گرفت و مردم از علم او سخن ها می گفتند و شهرتش در همه شهرها و دیارها پیچیده بود. سرانجام منصور دوانیقی، حاکم ظالم آن زمان، به دلیل بیمی که از روی آوردن مردم بدو در دل وی راه یافته بود، آسوده ننشست و در 25 شوال سال 148 هجری قمری، در سن 65 سالگی، حضرت را مسموم کرده و به شهادت رساند.

جملات طلایی اندیشمندان جهان در توصیف امام صادق علیه السلام
امام صادق علیه السلام که درخت پر ثمر علم و وارث انبیاء و مفسر کتب آسمانی بود، در قله ای از فضائل قرار داشت که هر اندیشمندی، خود را عاجز از رسیدن به آن می داند. شخصیتی که تمام اندیشمندان جهان حتی مخالفین، ناگزیر زبان به تحسین او باز کرده و جملاتی زیبا در توصیف آن امام همام گفته و نگاشته اند که در تاریخ ثبت شده است.

ابوحنیفه، امام مذهب حنفی
 وی که دو سال شاگردی امام صادق علیه السلام را کرده بود، همیشه می گفت: اگر آن دو سال شاگردی را نمی کردم، هلاک می شدم.[3] من فقيه تر و داناتر از جعفر بن محمد نديده ام. او داناترين فرد اين امت است.[4]

مالک، بنیانگذار مذهب مالکى
وی در توصیف امام صادق علیه السلام می گوید: هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشى نشنیده و بر قلب هیچ کسی خطور نکرده که کسى برتر و افضل از جعفر بن محمد باشد؛ چه از نظر فضائل و کمالات و چه از نظر دانش و عبادات و پارسائى. او بسیار حدیث مى گفت و خوش گفتگو بود و استفاده زیاد مى رساند. و به خدا سوگند هرچه مى گفت راست بود.[5]

محمد بن طلحه شافعى
این عالم بزرگ اهل تسنن در کتاب خود می نگارد: او است امام جعفر صادق از بزرگان اهل بیت؛ داراى دانش هاى بسیار و عبادت راستین و ذکرهاى پى در پى و تلاوت بسیار قرآن کریم. او پیوسته معانى قرآن را دنبال مى کند و از دریاى بى کرانش جواهراتش را بر مى گزیند و شگفتی هایش را بازگو مى نماید. آن حضرت اوقات خود را بر عبادت هاى مختلف تقسیم مى کند به گونه اى که خویشتن را بتواند بازجوئى و بازپرسى نماید. دیدارش انسان را به یاد آخرت مى اندازد و با شنیدن سخنان دلربایش، دل را از دنیا مى کند و پیروى از راهش انسان را وارث بهشت مى کند. نور دیدگانش گواهى مى دهد که او از سلاله پیامبر است و پاکى کردارش بى گمان دلیل این است که او از ذریه و دودمان پاک رسول الله است. و اما درباره منش ها و صفات نیکش چه گویم که هرگز به حساب نیاید و در فهم و درک آن، فهمیدگان روزگار ناتوانند تا جایى که از بسیارى دانشش که بر قلب پارسایش افاضه نموده، هر حکمى را که دیگران ندانند و علومى که فهم و خرد خردمندان از درکش ناتوان آیند به او باز مى گردند و از او روایت مى کنند.[6]

ابن صباغ مالکى
 عالم نامی اهل تسنن در کتاب خود چنین می نویسد: جعفر صادق از میان تمام برادرانش جانشین پدر بود و او وصى پدر و امام پس از وى به حساب مى آید. بر دیگران در فضیلت بالاتر است و داراى مقامى والاتر و نام و نشانى برتر. مردم در تمام دانش ها از او نقل قول مى کردند تا جائى که زبان زد خاص و عام بود و آن چنان نامش در شهرها و بر سر زبان ها بود که دانشمندان به اندازه او از هیچ یک از اهل بیت حدیث نقل نکردند. و اگر تو در کتاب هاى تاریخ بنگرى و جستجو کنى مى بینى همه در باره اش چنین سخن مى گویند و او را به بزرگى یاد مى کنند.  سجایا و خصال جعفر بن محمد برتر و صفاتش در شرافت و عظمت کامل تر و بزرگ منشی او بر همگان روشن و انجمن هاى عزت و کرامت به مناقب و آثار جاودانه اش استوار و پابرجا است.[7]

ابن حبان
این عالم شهیر اهل تسنن درباره امام صادق عليه السلام مى‎ گويد: فقیه تر از جعفربن محمد کسی را ندیدم؛ وى از سادات اهل بيت است كه فقيه و عليم و فاضل بود و به سخنش نيازمند بوديم و در روايت ديگرى آمده است كه وى تنها كسى بود كه همه فقها وعلما و فضلا محتاج و نيازمند سخنش بودند.[8]

محمد ابو زهره
نويسنده نام آور جهان اسلام و انديشمند اهل تسنن درباره امام صادق علیه السلام چنین مى ‎نگارد: امام صادق عليه السلام در طول مدت زندگى پر بركتش هميشه در طلب حق بود و هرگز پرده ‎اى از ريب و شك و ترديد بر قلب او مشاهده نشد و كارهايش به مقتضيات كج‎ انديشى سياستمداران زمانش رنگ نباخت و لذا هنگامى كه رحلت فرمود، جهان اسلام فقدان او را كاملا حس كرد؛ زيرا كه ياد او هر زبانى را عطرآگين می ‎ساخت و همه علماء و انديشمندان بر فضل او معترفند.
وی در ادامه می نویسد: علماء اسلام در هيچ مسأله‎ اى آنگونه كه بر فضل امام صادق و دانش او اجماع نموده ‎اند، با وجود اختلاف طوائفشان، به اين شكل اجماع ننموده‎ اند و تعداد زيادى از ائمه اهل تسنن هستند كه معاصر با ايشان بودند و هم عصر با ايشان زيسته و از محضر مبارک حضرتش فيض برده‎ اند و از این روی به پيشوايى علمى زمانش كاملا شايسته بوده، همچنانكه اين شايستگى را قبل از او پدر و جدش داشته ‎اند. و همه پيشوايان راه هدايت به آنها اقتداء نموده و از حرف‎ هاى آنها اقتباس نموده‎ اند.[9]

میر علی هندی
گسترش علم در آن زمان، روح بحث و جستجو را برانگيخته بود و بحث ها وگفتگوهاى فلسفى در همه اجتماعات رواج يافته بود. شايسته ذكر است كه رهبرى اين حركت فكرى را حوزه علمیه ای كه در مدينه شكوفا شده بود، بر عهده داشت. این حوزه را امام جعفر صادق علیه السلام تاسيس كرده بود. او پژوهشگر فعال و متفكرى بزرگ بود و با علوم آن عصر به خوبى آشنا بود و نخستين كسى است كه مدارس را در اسلام تاسيس كرد.[10]

ابن خلکان
این عالم شافعی اهل سنت در کتاب «وفيات الأعيان» درباره امام صادق علیه السلام، اینگونه می نویسد: وی به خاطر صداقتش بود كه ملقب به صادق شد. فضائل امام صادق عليه السلام فراتر از اين است كه به توان به زبان آورد.[11]

السویدی
وی در توصیف امام صادق علیه السلام چنین اظهار داشته است: او خلیفه و جانشین پدر بود و علومی از او نقل شده است که از شخص دیگری نقل نشده و سابقه نداشته است.[12]

پروفسور بنز آلمانی
می گوید: کیمیا یک دانش عربی است، امام جعفر صادق علیه السلام آن را به نقطه ای رسانیده که از اسرار مکتوم است. ما به 400 مقاله از آن ها دسترسی پیدا کردیم و در پرتو آن گام نهادیم، ای کاش به بقیه آن نیز دسترسی پیدا می کردیم تا از زحمت تلاش و تکاپو راحت می شدیم.[13]

ابن تیمیه حرانی
شخص اول دنیای وهابیت و بزرگ عالم ایشان که مبانی فکری وهابیت را شکل داده است درباره علم وافر امام صادق علیه السلام اعتراف کرده و می نگارد: امامان ما اهل تسنن، علوم را از محضر امام جعفر صادق فرا گرفته اند.[14]

پی نوشت
[1] بحارالانوار، ج47، ص8.
[2] مناقب آل ابی طالب، ج4، ص247.
[3] مختصر تحفة الاثناعشریه، ص 8.
[4] سير أعلام النبلاء ،ج 6، ص257.
[5] مناقب ابن شهرآشوب، ج4، ص275.
[6] مطالب السول، ص81.
[7] الفصول المهمة فيمعرفة الأئمة، ج۲، ص۹۱۳.
[8] تهذیب التهذیب، ج2، ص104.
[9] الامام الصادق حیاته وعصره- آرائه وفقهه، ص ۳.
[10] مختصر تاریخ العرب، ص۱۹۳.
[11] وفیات الاعیان، ج1، ص 327.
[12] سبائک الذهب، ص 72.
[13] ذکری الامام الصادق، علامه عیسی خاقانی، ص114.
[14]منهاج السنه، ج4، ص126.