جواز کودک همسر در اسلام و ازدواج پیامبر با عایشه

مشروعیت ازدواج با دختر بچه‌ها یکی از نقدهایی است که به قوانین اسلام گرفته می‌شود و آن را با رفتار پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) مورد تایید قرار می‌دهند؛ زیرا ایشان پس از حضرت خدیجه (سلام الله علیها) با عائشه ازدواج کرد در حالیکه او 6 یا 9 سال سن داشت. دشمنان اسلام این مطلب را دلیل بر جواز شهوترانی در قوانین اسلام قلمداد کرده اند. اما آیا این نقد واقعیت دارد؟

در پاسخ به این اتهام می گوییم:
این شبهه دارای دو جنبه اخلاقی-فقهی و تاریخی است. در جنبه فقهی به بررسی حکم ازدواج با دختر خردسال پرداخته می‌شود. اما در بخش تاریخی این نکته مورد توجه قرار می‌گیرد که آیا سن عایشه هنگام ازدواج با پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) به همان میزانی است که گفته می‌شود. از این رو ابتدا جنبه فقهی و سپس جنبه تاریخی آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم:

پاسخ به شبهه با رویکرد اخلاقی- فقهی
ازدواج یکی از سنت‌های مورد تاکید در اسلام است که آیات و روایات متعددی در این زمینه وجود دارد. در فقه اسلامی ازدواج به معنای خواندن صیغه عقد نکاح چه موقت و چه دائم میان یک مرد و یک است. فقیهان اسلامی برای خواندن صیغه عقد نکاح شروطی را ذکر کرده اند، از جمله آنکه هر دو طرف عقد قصد جدی برای خواندن عقد داشته باشند و مهریه تعیین شود. گاهی میان خواندن صیغه عقد نکاح و رابطه زناشویی در ازدواج اشتباه به وجود می‌آید. هر چند مشهور فقهاء برای جاری کردن صیغه عقد شرط سنی معین نکرده اند اما برای رابطه جنسی میان زن و مرد، این شرط سنی وجود دارد. به تعبیر دیگر، اگر انسان بخواهد با یک دختر بچه زیر 9 سال ازدواج کند و فقط با او محرم شود، هیچ منع شرعی برای خواندن صیغه محرمیت وجود ندارد. اما اگر مرد با همین دختر خردسال رابطه زناشویی برقرار کند، مرتکب حرام شرعی شده و طبق مبنای مشهور فقهاء، میان این مرد و دختر، جدایی ابدی حاصل می‌شود. مگر آنکه مرد بدون رابطه زناشویی بخواهد از این دختر غیر از آمیزش لذت‌های دیگر ببرد که منع شرعی ندارد.[1]

بنابراین صرف خواندن یک جمله عربی میان دختر خردسال و یک مرد، هیچ اشکالی ندارد. چون آنچه که به ظاهر مورد نقد قرار گرفته، رابطه جنسی با دختر بچه‌ها است که در این مورد اسلام قائل به ممنوعیت شده است. از سوی دیگر، شهوت‌رانی در این فرض تقریبا بی‌معناست؛ چون همه خوب می دانند کسانی که به دنبال شهوت‌رانی هستند، از مسیر ازدواج پیش‌قدم نمی‌شوند، بلکه همزمان با چند نفر رابطه برقرار می‌کنند و سن و سال برای آنها مهم نخواهد بود.

بر همین اساس، اگر فرض کنیم عایشه هنگام ازدواج 6 ساله بوده، قطعا ازدواج خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) با او هیچ منافاتی با قوانین فقه اسلامی ندارد. فرض شهوت‌رانی نیز در این مورد بی‌معناست چون پیامبر اسلام در زمان ازدواج بیش از 50 سال سن داشتند. حتی در برخی روایات از خود عایشه نقل شده که شروع رابطه جنسی میان پیامبر و عایشه بعد از 9 سالگی بوده است.[2] پس مطابق فقه اسلامی برای یک مرد جایز است که از دختر خردسال به عنوان همسرش بدون اینکه رابطه جنسی داشته باشد، بهره مند شود.

پاسخ به شبهه با رویکرد تاریخی
اما نکته مهم‌تر آن است که هر چند ازدواج با دختر خردسال در اسلام جایز است اما، آیا منابع تاریخی این نکته را تایید می‌کنند که سن عایشه هنگام ازدواج با خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) 6 یا 9 سال بوده است؟ پیش از پرداختن به اصل مساله دانستن این نکته لازم است که در این جریان، نقل‌های تاریخی بسیار متفاوت و متضاد است. نمی‌توان یکسان بودن این نقل‌ها را ادعا کرد بلکه تحلیل در مسائل تاریخی، یکی از پیش‌نیازهای تحقیق و پژوهش می‌باشد. هر چند دیدگاه معروف و مشهور این است که خاتم الانبیاء با عایشه در حالیکه او 6 یا 7 ساله بوده، ازدواج کرد[3] و عایشه پس از هجرت پیامبر به مدینه 9 ساله داشت.[4] اما این مطلب به چند دلیل نمی‌تواند صحیح باشد و سن عایشه بیش از این مقدار بوده است:

الف- ابن اسحاق از مورخان معروف، عایشه را از جمله افرادی معرفی کرده که در ابتدای بعثت، اسلام آورده است، در حالیکه کم سن و سال بود.[5] همچنین نقل شده عایشه پس از 18 نفر اسلام آورد.[6] بر این اساس حتی اگر سن عایشه هنگام بعثت و اسلام آوردن را یک سال بدانیم، که قطعا چنین چیزی محال است،در  زمان عقد که در مکه بوده، 11 ساله سن داشته است و در زمان هجرت به مدینه 14 ساله خواهد بود. بر این اساس که عایشه سه سال پیش از هجرت به عقد پیامبر در آمده است.

ب- در کتب تاریخی از اسماء دختر ابوبکر که خواهر عایشه بوده، چنین نقل شده: وقتی پدرم (ابوبکر) اسلام آورد به منزل بازگشت و بلافاصله ما نیز اسلام آوردیم و عایشه خردسال نیز اسلام آورد.[7] در جای دیگر می‌خوانیم که اسماء دختر ابوبکر پس از 17 نفر اسلام آورد[8] و سال 73 هجری[9] در سن نزدیک به 100 سالگی از دنیا رفت.[10] در مورد فاصله سنی میان اسماء و عایشه نیز اختلاف است. بعضی آن را 10 سال می‌دانند[11] و طبق نقل مورخان، خواهرش اسماء 27 سال قبل از هجرت به دنیا آمده بود.[12] پس اگر 13 سال حضور در مکه را از آن کم کنیم، اسماء هنگام بعثت، 14 ساله بوده و با توجه فاصله سنی میان عایشه و اسماء، نتیجه این خواهد بود که عایشه در هنگام بعثت 4 ساله سن داشته است. بر این اساس عایشه هنگام محرم شدن به پیامبر 14 ساله و هنگام شروع زندگی 17 ساله بوده است.

اما باید دقت کرد که سن عایشه باید از این بیشتر باشد؛ چون طبق ادعای مورخان اهل سنت، ابوبکر اولین نفری بود که اسلام آورد و پس از او، دخترانش اسماء و عایشه اسلام آوردند. پس عائشه در روز اول یا دوم بعثت اسلام آورده و قطعا باید ولادت عایشه چندین سال پیش از بعثت باشد تا هنگام ظهور اسلام دارای قدرت تشخیص و عقل باشد که اسلام از او پذیرفته شود و او را جزء مسلمانان به حساب بیاورند. از این رو عایشه باید در هنگام اسلام آوردن حداقل 9 سال  بوده باشد؛ زیرا  یک دختر 4 ساله قدرت تشخیص حق از باطل را ندارد.

ج- ابن قتیبه مرگ عایشه را در سال 58 هجری و 70 سالگی می‌داند.[13] از سوی دیگر در مورد وفات حضرت خدیجه (سلام الله علیها) نقل شده که ایشان 3 یا 4 یا 5 سال قبل از هجرت از دنیا رفتند و عایشه گفته هنگام عقد با خاتم الانبیاء، 7 ساله بوده است.[14] بر این اساس، عایشه یا در همان سال بعثت به دنیا آمده یا پیش از آن که طبق ادله پیشین، به نظر می‌رسد پیش از بعثت به دنیا آمده است. پس سن عایشه هنگام عقد با خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) بیش از 6 سال و حتی تا حدود 13 یا 17 سال بوده است. چون اگر 6 ساله باشد و سال 58 هجری از دنیا رفته باشد، سن او هنگام مرگ کمتر از 70 سال می‌شود.[15]

پی‌نوشت
[1]. سید کاظم طباطبایی، العروة الوثقى، ج‌2، ص: 812‌-811.
[2]. مسعودی، مروج ‏الذهب، ج‏2، ص: 283.
[3]. ابن سعد، الطبقات‏ الكبرى، ج‏8، ص: 46 ؛ محمد بن جریر طبری، تاريخ ‏الطبري، ج‏3، ص: 163.
[4]. مروج ‏الذهب، ج‏2، ص: 283.
[5]. ابن هشام، السيرة النبوية، ج‏1، ص: 254.
[6]. یحیی نووی، تهذيب الأسماء و اللغات، ص: 492.
[7]. کراجکی، كنز الفوائد، ج‏1، ص: 270.
[8]. ابن عبد البر، الإستيعاب في معرفة الأصحاب، ج‏4، ص: 1783.
[9]. مبارک بن محمد بن اثیر، المختار من مناقب الأخيار، ج‏5، ص: 199.
[10]. علی بن محمد بن اثیر، أسد الغابة في معرفة الصحابة، ج‏6، ص: 10.
[11]. ابن کثیر، البداية و النهاية، ج‏8، ص: 346.
[12]. ابن عساکر، تاريخ مدينة دمشق، ج 69 ص: 9.
[13]. ابن قتیبة، المعارف، ص: 134.
[14]. ابونعیم اصفهانی، معرفة الصحابة، ج‏5، ص: 150.
[15]. جعفر مرتضی عاملی، الصحيح من سيرة النبى الأعظم، ج‏4، ص: 96-102.