سجده نکردن شیطان به انسان، نافرمانی خدا بود. پاسخ سوالاتی درباره این موضوع را در ذیل می بینید.
با گسترش فضای مجازی شاهد افزایش روزافزون سوالات و شبهاتی هستیم که هم می توانند تهدید باشند و هم فرصت. تمام این سوالات قابلیت دارند که در یک نوشته کوتاه مطرح شده و بسیار زیاده دیده شده و ذهن مخاطبان را به خود مشغول کنند. اما پاسخ به آن ها مجال و فرصت بیشتری می طلبد و خواندن پاسخ ها نیز نیاز به حوصله، دقت و وقت دارد. در صورتی که تجربه ثابت کرده بازخورد و مشاهده پاسخ ها بسیار کم تر از اصل شبهات است. در نتیجه عقل سلیم حکم می کند فضای مجازی از حالت ولنگاری خارج شود و هرکس خودش را کمتر در معرض این شبهات قرار دهد.
در طول تاریخ در رابطه با بحث آفرینش انسان سـؤالاتی مطرح شده است. امروزه نیز این شبهات توسط برخی ملحدان با ادبیات جدید بازنشر می گردد. به طور مثال می گویند: اگر خداوند دستور داده به غیر او سجده نکنیم، چرا به شیطان دستور داد که به انسان سجده کند؟ آیا شیطان از فرشتگان بود؟ اگر از فرشتگان بود، که اختیار نداشت؛ پس چگونه سرپیچی کرد؟ اگر جن بود، در صف فرشتگان چه می کرد؟ اگر شیطان وسیله خدا برای امتحان انسان است، پس چرا لعنتش می کنید؟
باید دانست که بسیاری از سوالات و شبهات از محضر اهل بیت علیهم السلام نیز پرسیده شده و پاسخ آن ها در قالب روایت به ما رسیده است. برای پاسخ به سؤالات فوق، نکات زیر قابل ذکر است:
1. امر به سجده بر غیر خدا
همانطور که خداوند متعال خود دستور داده اند کسی بر غیر خودش سجده نکند، خود او می تواند در مواردی خاص دستور دهد که بر کسی غیر او نیز سجده شود و اطاعت از این دستور نیز در حقیقت اطاعت خداست. از آنجا که خداوند قادر مطلق، عالم مطلق، مالک و رب مطلق عالمیان است، خود او تکالیف همگان را مشخص می کند و می تواند هر دستوری بدهد. سجده بر انسان نیز در واقع اجرای فرمان پروردگار است که روح آن عبادت خود اوست. از سوی دیگر هیچ کس نمی تواند با مغلطه، خدا را فریب دهد و بگوید: «چون امر دیگری برخلاف امر جدید وجود دارد، من همان امر قبلی را انجام می دهم»!
2. شیطان جن بود یا ملک؟
این سوال 1400 سال پیش از محضر اهل بیت علیهم السلام نیز پرسیده شده در حالی که ملحدین گمان می کنند که این سوال از کشفیات جدید آن ها و یک شبهه به روز است که پایه های اسلام را لرزانده است. در کتاب «عیون الاخبار» از امام على ابن موسى الرضا(علیه السلام) روایت شده است : «...فرشتگان همگى معصوم هستند و محفوظ از کفر و زشتى ها -به لطف پروردگارـ راوى حدیث مى گوید: به امام عرض کردم: مگر ابلیس فرشته نبود؟ فرمود: نه، او از جن بود، آیا سخن خدا را نشنیده اى که مى فرماید: «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاّ إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنّ؛[1] و زمانی که به فرشتگان دستور دادیم بر آدم سجده کنند پس همگی سجده کردند به جز ابلیس که از جنیان بود.»[2]
پس با توجه به این روایت مشخص می شود که شیطان از جنیان بوده و اختیار داشته و به خاطر اینکه با اختیار خود از سجده کردن سر باز زده، مورد مذمت و بازخواست خداوند قرار گرفته است.
3.شیطان در صف ملائکه
در پاسخ به این سوال که اگر شیطان جن بوده در صف ملائکه چه می کرده نیز اصحاب ائمه علیهم السلام این سوال را از محضر آنان پرسیده اند. شیطان شش هزار سال قبل از رانده شدن از درگاه خداوند، مشغول عبادت بود اما از آنجا که غرور، حسادت، تعصب و غضب را از خود پاک نکرده بود و خودش را بالاتر از انسان می دانست، حاضر به اجرای فرمان پروردگار نشد. در روایتی، یکى از یاران خاص امام صادق(علیه السلام) نقل می کند: «از امام(علیه السلام) درباره ابلیس سؤال کردم که آیا از فرشتگان بود؟ فرمود: نه از جن بود، اما همراه فرشتگان بود، آن چنان که فرشتگان فکر مى کردند از جنس آنان است (به خاطر عبادت و قربش نسبت به پروردگار) ولى خدا مى دانست از آنها نیست، تا اینکه تعصب و غضب او از قلبش خارج شد و گفت: خَلقْتَنِي مِنْ نارٍ وخَلَقْتَه مِنْ طِينٍ؛[3] من را از آتش آفریدی و او را از گل.»[4]
4. چرائی لعنت شیطان
اینکه موجودی وسیله آزمایش پروردگار باشد با اینکه مورد لعن و نفرین خدا و بندگان قرارگیرد، منافاتی ندارد. تمامی مخلوقات، نعمت خداوند بر انسان و وسیله آزمایش او هستند تا مشخص شود شکرگزاری می کند یا کفر می ورزد: «قَالَ هَذَا مِن فَضلِ رَبِّي لِيَبلُوَنِي ءَأَشكُرُ أَم أَكفُرُ؛[5] گفت: اين از فضل پروردگار من است، تا مرا بيازمايد كه آيا سپاس مى گزارم يا ناسپاسى مى كنم.» اگر قرار باشد چیزی که وسیله آزمایش خداوند است، مورد لعن قرار نگیرد، آنگاه تمام کسانی که دزدی و ظلم و جنایتی در حق دیگران می کنند، نباید مورد لعن قرار گیرند. در حالی که خداوند متعال در جای جای قرآن، ظالمان، دروغ گویان و کافران را لعن کرده است.[6] از آنجا که شیطان در قرآن از کافران،[7] دشمن انسان،[8] رانده شده از درگاه الهی[9] و سرکش و نافرمان[10] شمرده شده، در نتیجه مورد لعن و غضب خود خداوند قرار گرفته است. پس لعنت کردن شیطان از سوی ما نیز هیچ اشکالی ندارد.
پی نوشت
[1] سوره مبارکه کهف آیه 50
[2] عيون أخبار الرضا ( ع ) - الشيخ الصدوق - ج 1 ص 244.
[3] سوره مبارکه ص آیه 76
[4] الكافي - الشيخ الكليني - ج 2 ص 308.
[5] نمل: 40.
[6] ر.ک: بقره:161- آل عمران:61و 87- اعراف:44- هود:18- نور:7.
[7] ر.ک: سوره بقره:34 – سوره ص: 74.
[8] ر.ک: بقره: 168و 208 – زخرف: 62 – یس:60 - یوسف: 5 – انعام: 142- اسرا: 53 – نساء: 101- قصص:15 – اعراف: 22.
[9] ر.ک: تکویر: 25- حجر: 17- نحل: 98.
[10] ر.ک: صافات:7- حج: 3- نساء:117.
اگر خدا دستور داده به غیر او سجده نکنیم، چرا به شیطان دستور داد که به انسان سجده کند؟ آیا شیطان از فرشتگان بود؟ اگر از فرشتگان بود که اختیار نداشت. پس چگونه سرپیچی کرد؟ و اگر جن بود، در صف فرشتگان چه می کرد؟ اگر شیطان وسیله خدا برای امتحان انسان است، پس چرا لعنتش می کنید؟