ارسال پیامبران برای هدایت زمینیان

شبهه: در آيه ٤٩ از سوره مريم آمده: «فَلَمَّا اعْتَزَلَهُمْ وَمَا يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَكُلًّا جَعَلْنَا نَبِيًّا؛ چون ابراهيم از مشركان و از آنچه به جاى خدا مى‌پرستيدند كناره گرفت، ما اسحاق و (فرزندش) يعقوب را به او عطا كرديم و همه را پيامبر قرار داديم.» چه دليلى وجود دارد كه در يك خانواده و در يك زمان و مکان واحد، ٣ پيامبر وجود داشته، در حالی که در دیگر مناطق کره زمین و طی هزاران سال، هیچ پیامبری برای هدایت و راهنمایی آنها فرستاده نشده است؟

پاسخ به این شبهه را در قالب چند دلیل بیان می کنیم:

دلیل اول: برهان عقلی
انسان موجودی است مکلف، و لازمه‌ تکلیف این است که از طرف خداوند پیامبرانی برای ابلاغ وظایف و دستورات دینی به سوی او فرستاده شده باشد، و گرنه تکلیف معنا ندارد. ارسال پیامبر و ابلاغ دین لازمه  تکلیف است، در غیر این صورت تکلیف و عذاب بدون ارسال دین و پیامبر لغو خواهد بود. بنابر این در تمام دوران تاریخ هر جای عالم جمع انسانی شکل گرفته بود، به طور قطع پیامبران یا هادیانی به سوی آنها فرستاده شده تا آن جوامع را هدایت کنند؛ زیرا خداوند از خلقت عالم و انسان هدف دارد و به طور قطع اگر هادی برای هدایت نظام بشری ارسال نمی کرد، خلقت عالم بی هدف و لغو می شد و خداوند هرگز کار لغو نمی کند.  برای این برهان عقلی، شواهد و قرائن فراوانی در کتاب و سنت وجود دارد.[1]

دلیل دوم: برهان نقلی

1. آیات
آیاتی در قرآن وجود دارد که نشان می‌دهد هر جا سکونت و حیات انسانی بوده، خداوند برای آن مناطق پیامبر فرستاده است. خداوند در سوره نحل می‌فرماید: «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِى کُلِّ أُمَّةٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللَّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ؛[3] و همانا ما در میان هر اُمّتى پیامبرى را برانگیختیم (تا به مردم بگویند) که خدا را بپرستید و از طاغوت (و هر معبودى جز خدا) دورى نمایید.» این مضمون در آیات دیگری از قرآن کریم نیز آمده است. در سوره فاطر خداوند به پیامبرش می‌فرماید: «إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ بِالْحَقِّ بَشِيرًا وَنَذِيرًا، وَإِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ؛[4] ما تو را به حق برای بشارت و انذار فرستادیم؛ و هر امّتی در گذشته انذارکننده‌ای داشته است.» در سوره اسراء نیز خداوند عذاب را به فرستادن رسول گره زده است: «وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا؛[5] و ما هرگز (قومی را) مجازات نخواهیم کرد، مگر آنکه پیامبری مبعوث کرده باشیم (تا وظایفشان را بیان کند).» در سوره طه نیز آمده: «وَلَوْ أَنَّا أَهْلَكْنَاهُمْ بِعَذَابٍ مِنْ قَبْلِهِ لَقَالُوا رَبَّنَا لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَيْنَا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آيَاتِكَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَنَخْزَى؛[6] اگر ما آنان را پیش از آن (که قرآن نازل شود) با عذابی هلاک می‌کردیم، (در قیامت) می‌گفتند: پروردگارا! چرا پیامبری برای ما نفرستادی تا از آیات تو پیروی کنیم، پیش از آنکه ذلیل و رسوا شویم!»

2. روایات
علامه مجلسی در کتاب «بحار الانوار» می گوید: «... درباره تعداد انبیا در اخبار و روایات اختلاف است. بعضی روایات، تعداد انبیا را 124 هزار و  بعضی دیگر، 80 هزار نفر  بیان کرده است که 40 هزار نفر از این تعداد، از (قوم) بنی اسرائیل بودند و ما بقی از اقوام دیگر بوده‌اند.»[7]  در روایتی از حضرت علی علیه‌السلام نیز به پیامبری سیاه پوست اشاره شده که قصه او به ما نرسیده است: «بَعَثَ اللَّهُ نَبِيّاً أَسْوَدَ لَمْ‏ يَقُصَ‏ عَلَيْنَا قِصَّتَهُ؛[8] خداوند پیامبری سیاه پوست را فرستاد در حالی که قصه آن را برای ما بیان نکرد.» بنابر این، هر چند در قرآن مجید تنها از 25 تن از انبیای الهی نام برده شده و به همین مقدار و یا کمتر و یا بیشتر در روایات یاد شده است، اما بیان این تعداد، نمی تواند دلیل بر نبود پیامبران دیگر در مناطق دیگر کره زمین باشد، چنان که آیات و روایات بر این مطلب تصریح نمودند.

دلیل سوم: تصریح دین شناسان
برخی دین شناسان بر این باورند که هر قوم و امتی دارای دین بوده است. چنان‌که رابرت هیوم در کتاب ادیان زنده جهان می‌گوید: «در تاریخ بشر هرگز قبیله‌ای وجود نداشت که دین نداشته باشد.» او در جایی دیگر از کتاب خود می‌گوید: «طبیعتا باید میان ادیان زنده جهان و دین‌هایی که امروزه از بین رفته‌اند فرق گذاشت... آسیا محل تولد تمام ادیان زنده جهان است.» وی از تعدادی از ادیان مرده در بقیه‌ نقاط جهان نام می‌برد که نشان می‌دهد انبیا به عنوان دارندگان دین الهی در همه‌ مکان‌هایی که انسان‌هایی زندگی کرده‌اند، وجود داشته اند.[9] این گفتار دین شناسان، مؤیدات قرآنی زیادی دارد که نشان می دهد در بین همه‌ اقوام، دین و پیامبری وجود داشته است. چنان که در سوره نساء خداوند به پیامبرش می فرماید: «و رُسُلًا قَدْ قَصَصْنَاهُمْ عَلَيْكَ مِنْ قَبْلُ وَرُسُلًا لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَيْكَ؛[10] و پیامبرانی که سرگذشت آنها را پیش از این، برای تو باز گفته‌ایم؛ و پیامبرانی که سرگذشت آنها را بیان نکرده‌ایم.» در آیه ای دیگر نزدیک به همین مضمون آمده است.[11]

دلیل چهارم: گسترش دین از طریق پیامبران تبلیغی
پیامبران بزرگ هرچند در یک منطقه خاص ظهور یافتند اما این به معنای انحصار رسالت آن ها در آن منطقه نیست. اگر رسالت یک پیامبر جهانی هم باشد لازم است که در منطقه ای خاص ظهور یابد که امکان گسترش شریعت وی به دیگر نقاط عالم نیز از آن جا فراهم باشد. از این رو، برای هدایت مردمان، الزامی نیست که حتماً یک نبی ارسال شود. بلکه اعزام امام یا نماینده‌ نبی نیز کفایت می‌کرد. چنان که حضرت لوط در زمان ابراهیم علیه‌السلام مأمور به نشر شریعت آن حضرت در بین قوم خود بود.[12] بنابراین برخی از پیامبران الهی دارای شریعت مستقل نبوده بلکه مُبلَّغ شریعت پیشین بودند و مأمور به ترویج و نیز برداشتن غبار تحریف از شریعت قبل از خود بوده‌اند. استاد شهید مطهری در این باره می‌گوید: «همه پيامبران بعد از ابراهيم تا زمان موسى و همه پيامبران بعد از موسى تا عيسى (و) پيامبران صاحب قانون و شريعت نيز بيشتر مقرّرات پيامبر پيشين را تأييد مى‏‌كرده‌‏اند.»[13]

در جمع‌بندی این مسأله باید گفت: از زمان خلقت انسان تاکنون، زمین از حجت و فرستاده خدا خالی نبوده است. هر جا سکونت و حیات انسانی بوده، در آنجا پیامبر و دینی نیز وجود داشته است. برخواستن پیامبران بزرگی مانند ابراهیم، اسحاق و یعقوب از شرق میانه بدان معنا نیست که همه انبیاء در این منطقه بوده و دیگر مناطق عالم از حجت خدا خالی بوده باشد.

پی‌نوشت:
1. اسراء (17): 15.
4. فاطر (35): 24.
5. اسراء (17): 15.
6. طه (20): 134.
7. بحار الأنوار، ج‏11 ؛ ص21.
8. تفسير نور الثقلين، ج‏4، ص537؛ تفسير الصافي، ج‏4، ص 350؛ بحار الانوار، ج 11، ص 121.
9. رابرت هیوم، ادیان زنده جهان، ص 17 – 29 – 30.
10. نحل (16): 36.
11. نساء (4): 164.
12. عنکبوت (29): 31 - 32.
13. مجموعه آثار، ج ‏3، ص 156.