بررسی نزول خدا از عرش به فرش در نگاه شیعه

برخی با استناد به روایتی از امام صادق علیه السلام ادعا می کنند که جسمانیت و نزول خدا به زمین از باورهای اعتقادی شیعیان است. امام صادق علیه‌السلام در این روایت می‌فرماید: «إِنَّ الرَّبَّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يَنْزِلُ‏ كُلَّ لَيْلَةِ جُمُعَةٍ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا مِنْ أَوَّلِ اللَّيْلِ وَ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ فِي الثُّلُثِ الْأَخِيرِ؛[1] خداوند تبارک و تعالی، در هر شب جمعه ای در یک‌سوم آخر شب به آسمان دنیا نزول می‌کند و بعد از انجام کار‌های خود به هنگام طلوع فجر به عرش خودش برمی‌گردد.» مستشکل معتقد است این روایت، در نسخه های چاپی این کتاب، به گونه ای دیگر آمده و نشان می‌دهد که شیعیان برای توجیه روایت، متوسل به تحریف و تدلیس شده اند و به‌جای عبارت «ان الله ينزل»، عبارت «ینزل أمره كل ليلة الجمعة؛[2] خداوند امرش را هر شب جمعه به سوی آسمان دنیا نازل می کند» جایگزین نموده اند!

در پاسخ به این شبهه می گوییم:

1. باب باب شدن روایات توسط دانشمندان بزرگ شیعی در حوزه خداشناسی و نفی جسمانیت، حاکی از اعتقاد شیعه بر نفی جسمانیت، حرکت و نزول خدا به آسمان دنیاست.[3] و این برخلاف ادعایی است که به شیعه نسبت داده شده است. از این رو شیعه هرگز معتقد به چنین باورهایی نبوده تا بخواهد با تحریف یا اضافه نمودن به قرآن مکان بودن را برای خدا نفی یا ثابت کند.

2. بر خلاف ادعایی که مستشکل به اصل روایت دارد و می گوید: راویان حدیثی شیعه برای توجیه روایت در کتاب «تفسیر قمی» دست برده و به جای  عبارت «ان الله ينزل»، عبارت «ینزل أمره كل ليلة الجمعة» را جایگزین نموده اند!، باید گفت: هرگز چنین تحریفی از ناحیه شیعه صورت نگرفته است. اتفاقا تحریف از ناحیه مخالفان شیعه صورت گرفته و جمله «ینزل امره» را از نسخه اصلی بر فرض وجود چنین نسخه ای، حذف نموده است. چنان که امام رضا علیه السلام به این تحریف اشاره و فرمودند: «این روایت محرف می باشد. به این ترتیب که در روایت نزول امر خدا مقصود بوده که بعداً واژه «امر» از روایت حذف گردید است.[4]

3. بر فرض نزول خدا در ثلث شب - چنان که ادعا شده - سؤال این است که این نزول در کدام نقطه از زمین صورت می‌گیرد؟ چگونه ممکن است خدا بخواهد در آسمان دنیا نازل شود در حالی که این زمین در حال گردش است و ثلث شب لحظه به لحظه تغییر می کند. مثلا الان اینجا ثلث شب است، ساعت بعد ثلث شب جای دیگری می‌شود و ساعت به ساعت تغییر می کند و قطعا در بیست و چهار ساعت ثلث شب در روی زمین وجود دارد. یک جای زمین ثلث شب است و باید خدا نازل شود. اگر بگوییم نزول در آن و هر لحظه است، در این صورت خدا باید مدام در حال رفت و آمد باشد.[5]

4. منابع لغوی نیز نشان می دهد که کلمه «نزول» چه در مورد خداوند به کار رود و چه در مورد حیوان و یا انسان مفهوم یکی است. لازمه نزول جسمیت است و فرقی بین خدا و انسان وجود ندارد. بنابراین مراد از نزول در حدیث فقط با نگاه جسمانی معنا پیدا می کند و این نیز به حکم عقل محال است. علت اینکه مستشکل گرفتار این شبهه شده است شاید به علت این باشد که وی عقل را به صورت کامل تعطیل نموده و یا مراد از نزول را جوری دیگر معنا کند و مراد نزول خدا را به گونه ای دیگر در نظر گرفته است. بنابراین در این حدیث چنان که امام رضا علیه السلام فرمودند جمله ای حذف شده است و به نظر می رسد همان طور که علامه مجلسی در ذیل این حدیث در بحار آورده اند: جمله «ینزل امره» می باشد که در این صورت مراد از نزول، یعنی نزول امر الهی است که آن هم اختصاص به یک سوم شب ندارد، بلکه نزول پرودگار همیشگی و عام است و نمی تواند مراد از حدیث این معنا باشد. پس باید گفت: مراد از نزول امر خدا در ثلث آخر شب، باید نزولی خاص است که فقط شایسته جلالت و عظمت اوست.[6]

پس در نتیجه این اشکال از اساس باطل است و شیعیان هرگز به نزول خداوند به آسمان زمین معتقد نبوده‌اند. نسبت تحریف به شیعه در روایت امام صادق علیه السلام نیز از اساس باطل بوده و شیعه هرگز در طول تاریخ اقدام به تحریف یا اضافه یا کم کردن روایات نکرده بلکه در صدد پالایش از تحریف و اسرائیلیات بوده است.

پی‌نوشت:
1. تفسیر القمی، ج 2، ص 204.
2. بحار الانوار، ج 86، ص 279.
3. الکافی، ج 1، صص 88 – 104 – 125 و ... . باب الکون و المکان، باب النهی عن الجسم و الصورة، باب الحرکة و الانتقال؛ التوحید، ص 97؛ کنز الفوائد، ج 2، ص 37.
4. من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 421.
5. https://smyazdani.com/sokhanrani/5648.html .
6. التحقیق فی کلمات قرآن الکریم، ج 12، ص 86 – 87.