برزخ کافران و منافقان در آینه آیات و روایات

از برخی آیات و روایات استفاده می شود که کافران، منافقان و تکذیب کنندگان آیات الهی، حیات بسیار سخت و غم انگیزی در برزخ دارند.[1] آنها تا برپایی قیامت در این جهنم برزخی می مانند و عذاب های شدیدی را که دستاورد رفتارها و باورهای خود آنهاست، تجربه می کنند.[2] پس از برپایی قیامت نیز، در عذاب جهنم برای همیشه، مخلدند. این دسته از افراد کسانی هستند که در مدت حیات دنیوی خود به سبب انجام اعمال زشت و ناپسند و انجام فسادهای بزرگ، سبب گمراهی انسان ها و خلق فتنه های بزرگی در عالم شدند. در ادامه به برخی از عذاب های هر دو گروه اشاره می شود:

یک: کافران و تکذیب کنندگان آیات الهی
آیات و روایات نشان می دهد عذاب این دسته از افراد در برزخ، فقط عذاب های روحی نیست، بلکه عذاب های دیگری مانند آب داغ و آتش سوزان نیز برای آنها فراهم شده است. خداوند درباره این دسته از جهنمیان در قرآن می فرماید: «وَأَمَّا إِنْ كَانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ، فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ؛[3] امّا اگر او از تکذیب کنندگان گمراه باشد، با آب جوشان دوزخ از او پذیرایی می‌شود!» از امام صادق (علیه السلام) در تفسیر «... فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ» سؤال شد. که امام در پاسخ به آب داغ و جوشان در عالم قبر اشاره فرمودند.[4] در آیه ای دیگر از عذاب برزخی قوم نوح پس از غرق شدن در دریا یاد شده است. در این آیه خداوند می فرماید: «مِمَّا خَطِيئَاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا نَارًا فَلَمْ يَجِدُوا لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْصَارًا؛[5] (آری، سرانجام) همگی به خاطر گناهانشان غرق شدند و در آتش دوزخ وارد گشتند، و جز خدا یاورانی برای خود نیافتند!»
در برخی از آیات نیز از عرضه کافران بر آتش جهنم برزخی در صبح و شب خبر داده است.[6] این عذاب ها به قدری سخت است که وقتی ارواح آنها را بر آتش عرضه می کنند، به خدا عرضه می دارند که: «خدایا قیامت را بر ما نیاور و وعده آتش را بر ما محقق نفرما.»[7]
قرآن کریم در وصف عذاب این گروه از جهنمیان در آیه دیگری می گوید: «وَلَوْ تَری اِذ یتوفّی الَّذینَ کَفَرُوا الْمَلائِکة یَضربُونَ وُجُوههم واگدبارهم وَذُوقُوا عَذاب الحَریق؛[8] و اگر ببینی کافران را هنگامی که فرشتگان (مرگ) جانشان را می ‏گیرند و بر صورت و پشت آنها می‏ زنند و (می‏ گویند) بچشید عذاب سوزنده را (به حال آنها تأسف خواهی خورد).» در روایتی نیز چنین آمده که  شخصی از امام صادق‏ (علیه السلام) پرسید: «ارواح کفار در کجا قرار دارند؟ فرمودند: در حجره ‏هایی از جهنم برزخی هستند و از غذاها و نوشیدنی‏ های جهنم می‏ خورند و می ‏گویند: «پروردگارا! قیامت را برای ما نیاور.»[9]

دو: منافقان
جریان نفاق، پدیده همیشگی تاریخ است. نقش منفی، خیانت آلود و کارشکنانه منافقان بر علیه رسول خدا (ص) و مسلمانان در طول تاریخ هویداست.[9] قرآن این گروه را نیز مانند کافران و منکران آیات الهی، مورد تهدید خود قرار داده، و برای آنها، عذاب سختی را در جهنم برزخی در نظر گرفته است. یکی از آیاتی که دو نوع عذاب را برای آنها در دنیا و برزخ به تصویر می کشاند، این آیه است: «مِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرابِ مُنافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ مَرَدُوا عَلَى النِّفاقِ لا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ‌ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلى‌ عَذابٍ عَظِيمٍ؛[10] و از (ميان) اعراب كه اطراف شما هستند، جمعى از منافقانند و از اهل (خود) (نيز) گروهى سخت به نفاق پاى بندند كه آنها را نمى‌شناسى و ما آنها را مى‌شناسيم، به زودى آنها را دوباره مجازات مى‌كنيم (مجازاتى به وسيله رسوایی اجتماعی، و مجازاتى به هنگام مرگ) سپس به سوى مجازات بزرگى (در قیامت) فرستاده مى‌شوند.»  در اينكه مراد از دو عذاب در «سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ» چیست، مفسران احتمالات متعددى پيرامون آن داده‌اند. به نظر می رسد يكى از اين دو عذاب، همان مجازات اجتماعى آنها به خاطر رسوايي ایشان و كشف اسرار درونيشان باشد كه به دنبال آن تمام حيثيت اجتماعى خود را از دست مى‌دهند. عذاب دیگری نیز در قبر و برزخ است که فرشتگان هنگام گرفتن جان آنها همانند کافران، به صورت و پشت آنها مى‌كوبند و مجازات مى‌كنند.[11]

از جمع بندی مطالب استفاده می شود که کافران، منافقان و تکذیب کنندگان آیات الهی قبل از ورود به عرصه قیامت، برای مدتی طولانی در جهنم برزخی که بین دنیا و آخرت است، توقف اجباری می کنند و پس از برپایی قیامت، برای همیشه در آتش جهنم مخلّد اقی می مانند. آیات و روایات نشان می دهد در عالم برزخ، فشارهای روحی و جسمی زیادی بر آنها وارد می شود که آب داغ، آتش، کوبیدن و زدن فرشتگان به صورت و پشت آنان نمونه ای از آن عذاب هاست. 

پی نوشت
1.مومنون، 100؛ انعام، آیه: 93؛ غافر، آیه: 45 - 46؛ نوح، آیه: 25.
2.غافر (40): 45.
3.واقعه (56): 92 - 93.
4.عروسی حویزی، تفسیر نور الثقلین، ج 5، ص 230.
5.نوح (71): 25.
6.غافر (40): 45؛ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 17، ص 335.
7.کلینی، الکافی، ج 3، ص 245؛ علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 6، ص 270، ح 127.
8.انفال، (8): 50.
9.مجلسی، بحار الانوار، ج 6، ص 234.
10. بحار الانوار، ج 19، ص 120 به بعد؛ نصیری، تاریخ تحللیلی صدر اسلام، ص 140 - 141.
11.توبه (9): 101.
12.انفال (8): 50؛ التبیان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 289.