نقش بازی های آموزشی در توسعه مهارت افزایی کودکان با رویکرد اسلامی

اسلام، به عنوان کامل ترین دین، برای تربیت انسان از همان دوران کودکی برنامه ای جامع ترسیم نموده است. یکی از این برنامه ها در زمینه بازی های کودکانه است. نگاه اسلام به بازی کودکان، بیشتر ناظر به جنبه های تربیتی آن است، از این رو در انتخاب بازی ها، فراهم کردن بستر بازی، آزاد گذاشتن کودک برای بازی، حساسیت ویژه ای نشان داده است. به طور قطع بازی هایی که خلاقیت و اعتماد به نفس، را در کودکان ایجاد کند از بهترین نوع این بازی هاست. در ادامه به معرفی برخی از این بازی های تربیتی با رویکرد اسلامی اشاره می کنیم.

یک: بازی های فکری با رویکرد آموزشی
بازی های فکری با رویکرد آموزشی از بهترین نوع بازی هایی است که در تقویت هوش و خلاقیت و اعتماد به نفس کودک کمک بزرگی می کند. از نگاه اسلام، یکی از فلسفه های آزادی کودک تا سن هفت سالگی این است که به بازی و تفریح مشغول شود و از این طریق تعامل کودک با محیط اطراف برقرار و قوای شناختی او رشد پیدا کند. چنان که امام صادق علیه السلام می فرماید: «کودک تا هفت سال باید بازی کند.» [1] تصریح امام علیه السلام بر بازی کودکان تا سن هفت سالگی می تواند حاکی از تأثیر بازی در رشد عاطفی، اجتماعی و عقلانی کودک داشته باشد. از این رو می توان گفت بازی تفکر و زندگی اوست و به آن نیاز شدید دارد تا جایی که پیامبر(صلی الله علیه و اله) به والدین سفارش می کند که اگر بچه های زیر هفت سال دارید خود را هماهنگ با آنها کنید و کارهایی که مطابق میل آنها بازی محسوب می شود، انجام دهید. [2]

امروزه اسباب بازی های آموزشی از بهترین بازی هایی است که در رشد فکری و ایجاد خلاقیت کودکان تأثیر به سزایی دارد. استفاده از این ابزار اهداف مختلفی را در کودکان دنبال می کند که سرگرمی و مهارت افزایی از جمله اهداف بوده است. به طور قطع اسباب بازی های آموزشی، علمی و طبیعی، تأثیر به سزایی در توسعه مهارت افزایی، ایجاد خلاقیت و آموزش در کودکان دارد. «پازل ها، با توجه به ماهیتی که دارند، از بهترین نوع بازی هاست که می تواند قدرت تمرکز، تفکر خلاق و منطقی را در کودکان افزایش داده و کودکان را وارد به تفکر کند.» [3] زیرا در این بازی ها، کودک با فکر خود، قطعه ها را جابه جا کرده و آن را حل می کند.

دو: بازی های فکری با رویکرد نشاط آوری
خاک بازی از جمله بازی هایی است که در نشاط آوری تأثیر به سزایی دارد به گونه ای که اسلام از آن به عنوان بهار کودک یاد کرده است. چنان که از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) نقل است که آن حضرت بر کودکانی عبور کرد که مشغول خاک بازی بودند. بعضی از اصحاب، آنان را از بازی نهی کردند. پیامبر(صلی الله علیه و اله)  فرمود: «بگذارید بازی کنند، خاک بهار کودکان است»[4] امروزه تحقیقات دانشمندان نشان می دهد در خاک بازی کودکان فواید زیادی وجود دارد. بالا بردن هوش، خلاقیت، اعتماد به نفس،  تجسم فضایی و هماهنگی اعصاب و عضلات کودک از جمله این فواید است. برخی شواهد روایی نشان می دهد که پیامبر(صلی الله علیه و اله) علاقه زیادی به بازی با کودکان داشت[5] چنان که گاهی حتی در نماز برای اینکه بچه ها به اوج نشاط روحی برسند نماز را به قدری طولانی می کرد تا امام حسن و حسین علیهما السلام خود خسته و از دوش پیامبر پایین بیایند.[6] در راویتی دیگر از سنگ بازی امام حسین علیه السلام سخن به میان آمده است.[7] در برخی دیگر از روایات از تحسینِ بازی گوشی های بچه ها در سن کودکی یاد شده است که حاکی از علاقه کودکان به کارهای کنجکاوانه و آشنایی با زوایای مختلف دنیای اطراف خود دارد. بازی های کنجکاوانه در بالا بردن صبر و بردباری و اعتماد به نفس کودک در سن جوانی بسیار تأثیر گذار خواهد بود؛ چنان که امام موسی بن جعفر علیه السلام در این باره می فرماید: «تُسْتَحَبُّ عَرَامَةُ الْغُلَامِ‏ فِي صِغَرِهِ لِيَكُونَ حَلِيماً فِي كِبَرِه؛[8] خوب است فرزند در سنین خردسالی بازیگوش باشد تا در سنین بزرگسالی بردبار و صبور شود.» استقال فکری، شناخت بهتر نسبت به جهان اطراف، توان مدیریت بر احساسات  و نشان دادن رفتار طبیعی خود در نوجوانی، تولید خلاقیت در نوجوانی و مهارت افزایی در حل مشکلات از دیگر مزایای آزادی کودکان در سن کودکی است.

سه: بازی های فکری با رویکرد ورزشی
برخی از بازی ها نیز وجود دارد که می تواند در کنار جنبه های آموزشی و نشاط آوری و سرگرمی، کودک را در زمینه دفاعی نیز آشنا کند. شنا، تیر اندازی و اسب سواری از نمونه این بازی هاست که در روایات مختلفی از آن سخن به میان آمده است چنان که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) در این باره می فرماید: «عَلِّمُوا أَوْلَادَكُمُ السِّبَاحَةَ وَ الرِّمَايَة؛[9] به فرزندانتان شنا و تیر اندازی آموزش دهید.» در حدیثی دیگر نیز آمده که: «عَلِّمُوا أَولادَکُم ... الفراسة؛[10] به فرزندانتان اسب سواری یاد دهید.». در برخی دیگر از روایات از کشتی گرفتن کودکان سخن به میان آمده است چنان که پیامبر(صلی الله علیه و اله) به فرزندانش امام حسن و حسین علیهما السلام فرمودند: «برخیزید و با یکدیگر کشتی بگیرید ... .»[11] بالا بردن اعتماد به نفس، خود باوری، بهره برداری از استقلال فکری، ایجاد تعادل بین روح و جسم و فراگیری تکنیک های دفاعی از جمله فواید چنین بازی هایی است.

پی نوشت
1. الکافی، ج 6 ص 46 – 47.
2. وسائل الشیعه، ج 21، ص 486.
3. قاسم زاده، روانشناسی کودک، ص 36.
4. مجمع الزوائد ج 8، ص 198.
5. مجموعه ورّام، ص 218.
6. المناقب، ج 2، ص 387.
7. همان، ج 4، ص 72.
8. الوافی، ج 23، ص 1384.
9. الكافي، ج‏6، ص 47.
10. النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، ج 3، ص 428.
11. الارشاد، ج 2، ص 128.