ارتباط آیه7 سوره هود، با آزمایش انسان

ارتباط آیه7 سوره هود با آزمایش بشر

برخی از روی لجاجت و عدم آگاهی نسبت به روش قرآن کریم، با طرح اشکال بر اعتقاد مسلمانان می تازند؛ 
برای نمونه: آیه «وَ هُوَ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ في‏ سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَ لَئِنْ قُلْتَ إِنَّكُمْ مَبْعُوثُونَ مِنْ بَعْدِ الْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ الَّذينَ كَفَرُوا إِنْ هذا إِلاَّ سِحْرٌ مُبين‏؛[1] او كسى است كه آسمان‌ها و زمين را در شش روز(شش مرحله) آفريد؛ و عرش (حكومت) او، بر آب قرار داشت؛ (بخاطر اين آفريد) تا شما را بيازمايد كه كدام يك عملتان بهتر است! و اگر (به آنها) بگويى: «شما بعد از مرگ، برانگيخته مى‏‌شويد! «مسلّماً» كافران مى‏‌گويند: «اين سحرى آشكار است!»

اشکال کننده با نفی ارتباط آیه و «آزمایش انسان»؛ چنین می گوید: آن زمانی که خدا آسمان و زمین را آفرید؛ در واقع انسانی وجود نداشته که بخواهد در بوته آزمایش قرار بگیرد!

برای پاسخ به پرسش ابتدا دو واژه «عرش» و «ماء» را بررسی، سپس به ارتباط بین آنها می پردازیم.
واژه عرش، به معنای تخت پادشاهی[2] و مجموعه جهان هستی آمده است.[3] اما كلمه «ماء» به معنای «آب» است، اما گاهى به هر چیز مايعی نیز «ماء» گفته مى‏ شود؛ مانند فلزات مايع و امثال آن.[4]

این آیه در روایت چنین معنی شده است. «إِنَّ اللَّهَ حَمَّلَ دِينَهُ وَ عِلْمَهُ الْمَاءَ قَبْلَ أَنْ يَكُونَ أَرْضٌ أَوْ سَمَاءٌ أَوْ جِنٌّ أَوْ إِنْسٌ، أَوْ شَمْسٌ أَوْ قَمَرٌ.. ؛[5] خدا دين و دانش خود را پيش از آنكه زمين و آسمان؛ يا جن و انس؛ يا خورشيد و ماهى باشد بر آب نهاد.»

پس قبل از اینکه آسمان ها و زمین آفریده شود، آب وجود داشته است؛ به عبارت دیگر خداوند قبل از آفرینش هر چیزی آب را آفرید[6] و همه موجودات زنده را از آن قرار داد، «وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْ‏ءٍ حَي‏؛[7] و هر چیز زنده ای را از آب قرار دادیم» و آن را ماده حیات و زندگی قرار داد. سپس همه چیز از جمله آسمان ها و زمین را بر آن پایه گذاری کرد.

پس با توجه به مطالب گذشته، معنای آیه چنین می شود:  
خداوند مهربان، در حالى به آفرینش آسمان ها و زمين پرداخت كه مالكيت، حکم رانی و سلطنتش بر آب بود و آب ماده حيات و زندگى است؛ چون عرش و تخت سلطنت هر پادشاهى، محل ظهور سلطنت او است.

پس ابتدا خداوند آب را آفرید، سپس پادشاهی و سطنت خودش را بر آن قرار داد و بعد از آن به آفرینش آسمان ها و زمین پرداخت و به دنبال آن تمام موجودات را خلق کرد. همه اینها برای آزمایش و امتحان انسان است. پس قبل از اینکه آسمان و زمین خلق شود انسانی نبوده است؛ در نتیجه آفرینش جهان برای آزمایش انسانی است که در مرحله بعد آفریده می شود.

آزمایش و امتحان بشر
آفرینش آسمان ها و زمين با آن نظام حيرت انگيزش، براى آزمودن انسان است که نيكوكاران را از بدكاران جدا کند. معلوم است كه بلاء و امتحان هيچ وقت غرض اصلى قرار نمى‏ گيرد.

پس غرض خدا از این آفرینش:
1.جدا کردن عمل احسن و بهتر، از عمل حسن و خوب است.
2.جدا کردن انسان صالح از انسان غیر صالح است. 
3.مشخص کردن كسى كه عملش از عمل تمامى افراد بهتر است، چه اينكه تمامى افراد نيكوكار باشند ولى به اندازه او نرسند؛ يا در اصل نيكوكار نباشند بلكه بدكار باشند. مشخص كردن آن شخص غرض و مقصود از خلقت است.[8]

و این غائی ترین غرض است؛ زیرا به خلقت و آفرینش اشاره کرده است. البته منافاتی با غرض های میانی ندارد.

در نتیجه می توان ارتباط این آیه با امتحان انسان را چنین گفت:
یک. جهان، براى انسان آفریده شده است.
دو. آسمان ها و زمین براى کار نیک آفریده شده، نه براى کامیابى، لذّت ‏طلبى و غفلت.
سه. هدف از آفرینش همه‏ موجودات، رشد معنوى و اختیارى انسان است.
چهار. آنچه مهم است کیفیّت عمل است، نه کمیّت آن.

پس آیه در صدد بیان ارتباط تنگاتنگ بین آفرینش جهان هستی و انسان است و انسان را با چنین ابزاری در بوته آزمایش قرار می دهد. 

پی نوشت
[1]. سوره هود، آیه7.
[2]. قاموس قرآن، ج4، ص 316.
[3]. تفسیر نمونه، ج9، ص 26.
[4]. التحقیق، ج11، ص220.
[5]. کافی، ج1، ص132.
[6]. علل الشرایع، ج1، ص83.
[7]. سوره انبیاء، آیه30.
[8]. رک المیزان، ج10، ص151.