شفاعت از مهمترین باورهای اعتقادی در بین همه ادیان الهی بوده است.
برخی توهم کرده اند که بیشتر باورهای شیعه بر مبنای خرافات است. آنها برای اثبات مدعای خود به مصادیق زیادی از رفتارهای شیعه که در خارج محقق شده، استناد می جویند. یکی از این مصادیق، باور به شفاعت پیامبر(ص) و اهلبیت علیهمالسلام برای گریه کنندگان بر امام حسین علیه السلام است. آنها این شفاعت را بدون ارائه هیچ دلیلی، نوعی تبعیض و پارتی بازی می دانند و در نتیجه حمل بر خرافه پرستی میکنند.
موضوع شفاعت از باورهای اعتقادی بین همه ادیان الهی بوده و روایات زیادی بر آن دلالت دارد. تنها در دایره شمولی آن اختلاف است که آیا غیر از خدا هم میتواند شفاعت کند یا خیر؟ شیعه و بیشتر اهل سنت، به غیر از وهابیت، معتقد به شفاعت برای غیر خدا هستند.[1] از نگاه شیعه، پیامبر(ص) و اهلبیت علیهمالسلام با اذن خداوند، شفاعت میکنند. سکرات موت از آن جاهایی است که قبل از مرگ برای شفاعت میآیند.[2] ازجمله افرادی که در هنگام جان کندن از این شفاعت بهره میبرند، مؤمنان و گریه کنندگان بر امام حسین علیه السلام هستند. برای روشن شدن زوایای این مسأله لازم است تا آن را از جهت مفهوم شناسی، شرایط شفاعت و فضایل زیارت امام حسین علیهالسلام موردبحث و بررسی قرار دهیم.
یک: مفهوم شناسی
شفاعت به معنای ضمیمه کردن یا پیوند دادن چیزی به چیزی دیگر است.[3] صاحب نظران شفاعت را به واسطه شدن یک مخلوق، میان خداوند و دیگر مخلوقات برای رساندن خیر یا دفع شر دانستهاند.[4] بنابراین شفاعت فرد را از استحقاق کیفر و قانون مجازات خارج میسازد. لذا فردی که مورد شفاعت قرار می گیرد از عذاب الهی و آن شری که دامن او را گرفته بود، خارج می شود.
دو: موانع شفاعت
آیات قرآن و روایات نشان میدهد که پارهای اعمال و باورها شخص را از شفاعت محروم میکند. کافران، مشرکان، ستمگران، دشمنان اهل بیت علیهم السلام (ناصبیها)، آزاردهندگان ذرّیه و فرزندان رسول خدا (ص)، تکذیب کنندگان شفاعت، خیانت پیشهگان، سبکشماران نماز، منکران ولایت امام علی و ائمه اطهار علیهمالسلام، منافقان و ترککنندگان نماز از جمله افرادی هستند که از شفاعت شفاعت کنندگان محروم هستند.[5] بنابراین شفاعت پیامبر(ص) و اهل بیت علیهم السلام شامل افرادی می شود که دارای این صفات نباشند. در غیر این صورت حتی اگر فرد از گریه کنندگان بر امام حسین علیه السلام باشد، اما اهل ظلم و ستم باشد، هرگز به شفاعت نمی رسد.
سه: پاداش گریه بر امام حسین علیهالسلام
روایات فراوانی از پیامبر(ص) و امامان معصوم (علیهمالسلام) درباره ثواب عزاداری و گریستن بر مصائب امام حسین علیهالسلام و اهلبیت آن حضرت نقلشده که در آنها شیعیان به این امر تشویق و ترغیب شدهاند. این احادیث در کتب حدیثی مهم شیعه، مانند کامل الزیارات، امالی، ثواب الاعمال، خصال صدوق نقل شدهاند. از جمله پاداشی که در این روایات برای گریه کنندگان بر امام حسین علیهالسلام وارد شده میتوان از ورود به بالاترین درجه بهشت، ایمنی از آتش جهنم، حضور در کنار آب کوثر و نوشیدن از آن، مهربانی عزرائیل در حق او در هنگام احتضار و مشمول رحمت و دعای آن حضرت قرار گرفتن یاد نمود.[6]
روایتی که شبهه کننده برای تخریب شیعه و خرافی جلوه دادن این مذهب بدان استناد جسته، روایتی است از امام صادق علیهالسلام که راوی آن مسمع بن عبدالملک بصری است. او که فردی مؤمن و مورد اعتماد در دستگاه امامت بوده میگوید: «امام به من گفت آیا مصائب حسین را یاد میکنی؟ عرض کردم: آری. فرمود: آیا بیتابی (و گریه) میکنی؟ عرض کردم: بلی، به خدا قسم طوری گریه میکنیم که اهل و عیالم اثر آن را در [سیمای] من مشاهده میکنند و از خوراک امتناع میکنم؛ چندانکه اثر گرسنگی در صورتم مشاهده میشود. حضرت فرمود: رحمت خداوند بر اشکهای تو؛ آگاه باش که تو از گریه کنندگان بر ما محسوب میشوی و از کسانی هستی که در شادی ما شاد و در حزن ما محزون و در هنگام ترس ما ترسان و در زمان ایمنی ما، ایمن هستند. هنگام مرگ خواهی دید که پدران من نزد تو حاضر شده، سفارش تو را به ملکالموت میکنند و از این بالاتر آنکه تو را [به بهشت] بشارت میدهند و ملکالموت از هر مادر مهربان بیشتر به تو مهربانی کند.» [7]
حال سؤال این است که از کجای روایت پارتیبازی پیامبر(ص) و اهلبیت علیهمالسلام استخراج میشود، چنانکه مدعی ادعا کرده بود. مفهوم روایت عام است و میتواند هرکسی را شامل شود، اما بهطور قطع این شفاعت آداب و شرایطی دارد و صرف گریه نمیتواند سبب شفاعت شود. چنانکه خود امام صادق علیهالسلام در روایتی دیگر فرمودند: «شَفَاعَتَنَا لَا تَنَالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلَاة؛[8] شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد نمیرسد.» ازاینرو باید روایات را با روایات دیگر تفسیر نمود و روایات گریه بر امام حسین علیهالسلام ناظر بر افرادی است که اهل ایمان و تقوا و دارای عمل صالح هستند؛ بنابراین چنین سفارشهایی علاوه بر اینکه پارتیبازی نیست بلکه نوعی عدالت در حق افرادی است که عمری در مسیر حق و حقانیت حرکت کردند و ثمره این اطاعتپذیری خود را پس از مرگ مشاهده میکنند.
از جمعبندی مطالب نتیجه میشود که شفاعت پیامبر(ص) و اهلبیت علیهمالسلام از لحظه جان دادن تا برپایی قیامت وجود دارد. این شفاعت شامل انسانهای اهل ایمان میشود. گریه کنندگان بر امام حسین علیهالسلام نیز از افرادی هستند که در صورت رعایت تقوای الهی از شفاعت پیامبر(ص) واهل بیت درجاهای مختلف ازجمله لحظه جان دادن بهره میبرد. این نوع شفاعتها از طرف خداوند و رهبران دینی بیعدالتی یا پارتیبازی نیست بلکه لطفی است در مقابل عمل بندگان که خود اهلبیت علیهمالسلام از آن خبر دادهاند.
پینوشت
1. مجموع فتاوی ابن تیمیه، ج ۱، ص ۳۱۴.
2. مجلسی، بحار الأنوار، ج ۸۲، ص ۱۷۴، ح ۸.
3. ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه «شفع».
4. سید مرتضی، رسائل، ج ۲، ص ۲۷۳.
5. جوادی آملی، معاد در قرآن، ج 2، ص 145.
6. ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، باب 32، ص 108 – 110 – 111، ح 6 - 9 – 10؛ مجلسی، بحار الانوار، ج 25، ص 376، ج 44 ص 285.
7. ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، باب ۳۲، ص ۱۰۸، ح ۶.
8. بحار الانوار، ج 47، ص 2.
مسأله شفاعت از مسائل مهم اعتقادی در بین همه مذاهب اسلامی است. از جمله شفاعت کنندگان پیامبر(ص) و اهل بیت علیهم السلام هستند. انسان های اهل ایمان، محبان اهل بیت و گریه کنندگان بر امام حسین علیه السلام از جمله افرادی هستند که از این شفاعت بهره می جویند.