-امام معصوم شئون و کارکردهای متعددی دارد که تنها بخشی از آنها متوقف بر حضور است.
اشاره
مهدویت عام و مهدویت خاص دو اصطلاح در زمینه مسائل آخرالزمانی است. مهدویت عام به اعتقاد به مهدویت و آخرین منجی اشاره دارد که تقریبا در تمام ادیان و مذاهب مورد قبول واقع شده، هر چند در کیفیت و ویژگی‌های منجی اختلاف دیدگاه بسیار وجود دارد. اما مهدویت خاص به آخرین امام در دین اسلام یعنی امام مهدی (علیه السلام) اشاره دارد. بر اساس آنچه که مورد قبول دانشمندان شیعه[1] و بسیاری از بزرگان غیر شیعه[2] قرار گرفته، امام زمان (علیه السلام) به دنیا آمده و پس از چندی از دیدگان مردم مخفی شدند.
اشکال
یکی از چالش‌های موجود در مساله غیبت، اثر و فایده امام غایب برای مردم و جامعه می‌باشد. دشمنان دین و مذهب همواره بر تضعیف اعتقاد و باورهای توده‌های مردم تلاش می‌کنند. در مساله مهدویت نیز بیش از سایر مسائل بر این نکته تاکید دارند که امام غایب هیچ اثر و فایده‌ای برای جامعه ندارد و انگاره امام مهدی صرفا یک دروغ و جعل تاریخی است.
پاسخ
برای بررسی فوائد امام زمان (علیه السلام) لازم است ابتدا اقسام فایده مورد بررسی قرار گیرد. در نگاه شیعه و به طور کلی برای امام (علیه السلام) چهار فایده وجود دارد. الف- ولایت تکوینی؛ ب- اسوه اخلاق بودن؛ ج- حفظ و بیان شریعت؛ د- خلافت و تشکیل حکومت.[3] بر همین اساس، فوائدی که برای امام (علیه السلام) بیان شده، برخی به حضور امام وابسته است و برخی دیگر حتی با غیاب امام نیز مترتب می‌شود. برای نمونه، مقام خلافت و امامت هیچگاه از امام سلب نمی‌شود. به این معنا که گاهی امام در میان مردم حضور دارد و در میان آنها زندگی می‌کند اما به دلیل استنکاف و جهل مردم، قدرت تشکیل حکومت را ندارد، با این وجود او همچنان خلیفه خدا روی زمین است که به دلیل نبود یار و یاور، توان تشکیل حکومت را ندارد. همچنین امام (علیه السلام) حضور ندارند که بتوان به راحتی از محضرشان کسب فیض کرد و تعالیم اسلامی را فرا گرفت.
اما سایر فوائد امام (علیه السلام) حتی با غیبت ایشان از دیدگان مردم نیز پا برجاست. بر اساس ادله عقلی و قطعی که روایات متعدد نیز آن را تایید می‌کنند، امام (علیه السلام) واسطه در فیض میان خالق و خلق می‌باشد و قطعا با نبود او، زمین و زمان از هم فرو می‌ریزد.[4] به این ویژگی امام (علیه السلام) ولایت تکوینی گفته می‌شود که به امام به اذن خداوند از چنان قدرتی برخوردار است که می‌تواند هر گونه تصرفی در جهت هدایت و راهنمایی مردم و ایجاد رزق و برکت برای آنها انجام دهد.
بنابراین توضیح، منظور برخی محققان شیعه که گفتند امام زمان (علیه السلام) هیچ فایده‌ای ندارد، مشخص می‌شود. فایده نداشتن امام (علیه السلام) در زمان غیبت صرفا به معنای امور تشریعی مثل تشکیل حکومت و تعلیم مسائل دینی است و نه به معنای نفی هر گونه فایده حتی فایده تکوینی.
نمونه‌ای از عنایت و توجه امام مهدی (علیه السلام) به شیعیان
شیخ مفید یکی از عالمان برجسته شیعه در قرن 4 هجری بوده که علم و دانش او مورد توجه شیعه و غیر شیعه قرار داشت. روزی زنی حامله از دنیا رفت و جنین را از شکم او خارج نکرده بودند. مردی نزد شیخ مفید آمد و از کیفیت دفن این زن سوال کرد که آیا می‌توان به همین صورت زن را دفن کرد یا باید جنین را خارج کرد؟ شیخ مفید فرمود به همین صورت می‌توانید دفن کنید. مرد از نزد شیخ خارج شد و در حال بازگشت به منزل، متوجه شخصی شد که با اسب به سوی او می آید. مرد اسب سوار نزد او ایستاد و فرمود: ای مرد! شیخ مفید فرمود که ابتدا جنین را خارج کنید و سپس زن را دفن کنید. شیخ مفید به دلیل همین اشتباه تصمیم گرفت به سوالات مردم پاسخ ندهد و چند روزی خانه نشین شد. تا اینکه از سوی امام زمان (علیه السلام) نامه‌ای به ایشان رسید. در آن نامه خطاب به شیخ مفید نوشته شده بود:«عليكم الإفتاءُ و علينا تسديدُكم و عصمُكم مِن الخطأ؛ بر شما باد فتوا دادن و بر ماست تقویت و نگه داشت شما از خطا و اشتباه.»[5]
پی نوشت
[1]. شیخ طوسی، الغيبة، ص:229.
[2]. ر.ک: شیخ حر عاملی، إثبات الهداة، ج5، ص:280.
[3]. ر.ک: علی ربانی گلپایگانی، امامت در بینش اسلامی.
[4]. طبرسی، الإحتجاج، ج2، ص:317.
[5]. الفجر المقدس المهدي(عليه السلام) و أحداث سنة الظهور، ص: 45.
فایده نداشتن امام (علیه السلام) در زمان غیبت صرفا به معنای امور تشریعی مثل تشکیل حکومت و تعلیم مسائل دینی است و نه به معنای نفی هر گونه فایده، حتی فایده تکوینی.