هر دو واژه (تبدیل و تحویل) را می توان به معنای نسخ دانست، اگر چه نسخ و تبدیل به هم نزدیک ترند تا نسخ و تحویل.
نسخ یکی از اصطلاحات علوم قرآنی است، [1] و در تعاریف زیادی که از نسخ شده است آن را در کنار لفظ "تبدیل" قرار داده اند و هر دو را به یک معنا گرفته اند؛ یعنی از نظر اصطلاحی [2] ، نسخ و تبدیل هر گاه در یک سیاق استعمال شده و یا در کنار هم باشند، به یک معنا هستند.
علامه طباطبایی در این باره می فرماید:« معناى دیگر کلمه نسخ، نقل یک نسخه کتاب به نسخهاى دیگر است، و این عمل را از این جهت نسخ می گویند، که گویى کتاب اولى را از بین برده، و کتابى دیگر به جایش آوردهاند، و به همین جهت در آیه: "وَ إِذا بَدَّلْنا آیَةً مَکانَ آیَةٍ، وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما یُنَزِّلُ، قالُوا: إِنَّما أَنْتَ مُفْتَرٍ، بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْلَمُونَ" [3] به جاى کلمه نسخ کلمه تبدیل آمده، و مىفرماید: چون آیه ای را به جاى آیه دیگر تبدیل مىکنیم، با این که خدا داناتر است به این که چه نازل مىکند، می گویند: تو دروغ مىبندى، ولى بیشترشان نمی دانند». [4]
اما گاهی هم برای تعریف نسخ، کلمه " تحویل" به کار گرفته می شود، این کلمه که به معنای "تغییر" است، از جهاتی با کلمه نسخ ارتباط دارد؛ زیرا در یکی از اقسام نسخ هم، حکمی که تا به حال به آن عمل می شده است، به حکم دیگر تغییر پیدا می کند.
لذا برخی در تعریف لغوی نسخ می گویند: «النسخ هو تبدیل الشیء من الشیء و هو غیره، و بمعنى النقل و التحویل من مکان إلى مکان؛ نسخ به معنای تبدیل یک چیز به چیز دیگر است؛ یعنی نقل و تحویل (تغییر) از یک مکان به مکان دیگر». [5]
بنابراین هر دو واژه (تبدیل و تحویل) را می توان به معنای نسخ دانست، اگر چه بین نسخ و تبدیل قرابت بیشتری است، تا بین نسخ و تحویل.
در برخی از آیات قرآن هم ، واژه "تحویل" به معنای تغییر به کار برده شده است، از جمله می توان به این آیه اشاره کرد که می فرماید: "وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْویلاً" [6] ؛ در سنت های الاهی هرگز تغییری نخواهی یافت".
البته واژههای "تحویل" و "تبدیل" در فضایی غیر از بحث "نسخ" می توانند معانی اصطلاحی دیگری داشته باشند که در هر مورد، با توجه به سیاق جمله، آن معنا قابل تعیین است.
-------------------------------------------------------------------------------
[1] برای دیدن معنای آن به سؤال 547 (سایت: 597) مراجعه کنید.
[2] ر.ک: خاتمی، احمد، فرهنگ علم کلام، ص214، انتشارات صبا، تهران، 1370ش، در این کتاب می گوید: نسخ در لغت به معناى از بین بردن و ازاله است،....نسخ کردن کتاب یا نسخه برداشتن از آن نیز از همین معناى گرفته شده چه این که هنگامى که انسان از کتابى رونویسى مىکند مثل این است که کتاب اصل را از بین برده و تبدیل به نسخه جدید کرده است؛ لذا در بعضى از آیات قرآنى بجاى نسخ تبدیل گذارده شده است.
[3] نحل، 101.
[4] طباطبایی، محمد بن حسین، المیزان، ترجمه سید محمد باقر همدانی، ج1، ص 377، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1374.
[5] ابن عطیه، جمیل حمود، أبهى المراد فی شرح مؤتمر علماء بغداد، ج 2، ص 26، موسسه اعلمی، بیروت، 1423ق.
[6] فاطر، 43.
برگرفته از اسلام کوئست