شیعه هرگز معتقد به دشمنی صحابه با خاندان پیامبر(ص) نبوده است.
برخی از اهل سنت، شیعه را متهم به دشمنی با صحابه پیامبر (ص) می‌کنند. آنها معتقدند ابوبکر از نزدیک‌ترین و ممتازترین صحابی پیامبر (ص) بوده و به امر خلافت و رهبری بعد از پیامبر (ص) مستحق‌تر بوده است. آنها با تکیه به همین ویژگی‌ها بیعت حضرت علی علیه‌السلام با ابوبکر را اختیاری و بدون هیچ مقاومتی می‌دانند. در ماجرای پس‌گیری فدک نیز معتقدند حضرت زهرا سلام الله علیها هرگز از دست ابوبکر خشمگین و ناراحت نبود. حال سؤال این است که آیا هرکسی که پیامبر (ص) را ملاقات کرد، می توان صحابی بر آن اطلاق نمود؟ آیا صرف صحابی بودن و نزدیکی به پیامبر (ص) می‌تواند مشروعیت یک حکومت را ثابت کند؟ آیا حضرت علی علیه‌السلام بدون هیچ مقاومتی با ابوبکر بیعت کرد؟ آیا حضرت زهرا سلام الله علیها در ماجرای پس گیری فدک - به صرف اینکه ابوبکر از یاران نزدیک و صحابی ممتاز پیامبر (ص) بود - از دست وی خشمگین و ناراحت نشد؟
برای پاسخ به این شبهه لازم است تا آن را در چهار محور مورد بحث و بررسی قرار دهیم که عبارتند از: تعریف صحابه از نگاه شیعه و اهل سنت؛ پیامبرو صحابه؛ جبری یا اختیاری بودن بیعت حضرت علی علیه‌السلام و ناراحتی حضرت زهرا سلام الله علیها از خلفا.
یک: تعریف صحابه از نگاه شیعه و اهل سنت
در نگاه شیعی، صحابه به کسانی گفته می‌شود که علاوه بر ایمان به پیامبر(ص) از دستورات وی پیروی نموده و معروف به همراهی با او باشند.[1] این تعریف، افراد زیادی را که امروزه نزد اهل سنت جزء صحابی بزرگ شمرده می‌شوند، مانند ابوسفیان، ابولهب، ابوجهل، معاویه و ... که از دشمنان سرسخت اسلام و خاندان پیامبر بوده‌اند خارج می‌کند. شیعه افرادی که خود را به نام صحابه در کنار پیامبر (ص) قرار می‌دادند، بدون سنجش اطاعت و فرمان‌برداری، دارای صفت عدالت نمی‌دانند. آنها پیروی از اهل‌بیت علیهم‌السلام را از ملاک‌های اصلی سنجش صحابه می‌دانند.
برخلاف اهل سنت که صحابی تنها به آن مسلمانی که پیامبر (ص) را دیده باشد اطلاق می‌شود.[2] این تعریف هر مسلمانی را که پیامبر را درک کرده و با او مصاحبت نموده شامل می‌شود. به نظر می‌رسد این تعریف بیشتر با هدف موجه جلوه دادن و تطهیر مفاسد و مظالم برخی از چهره‌ها انجام‌گرفته است؛ زیرا افرادی مانند معاویه را با این‌همه جنایات و آزاری که به خاندان اهل‌بیت علیهم‌السلام داده، چگونه می‌توان صحابی شمرد؟
دو: پیامبر و صحابه
آیا به دشمنان پیامبر(ص) می‌شود صحابی اطلاق نمود؟ آیا به آن‌کسانی که در کنار بستر پیامبر(ص) آن حضرت را محکوم به هذیان‌گوئی نمودند و از فرامین او نافرمانی کردند[3] می‌توان نام صحابی گذاشت؟ آیا کسانی را که بیعت خود را در روز غدیر شکستند و در سقیفه برعلیه جانشین بر حق پیامبر(ص) توطئه کردند[4] می‌توان نام صحابی داد؟ چگونه ممکن است کسانی که از فرامین پیامبر(ص) در اعزام سپاه اسامه مخالفت نموده‌اند،[5] صحابی نامید؟ آیا کسانی که به‌رغم سفارشات مکرر و مؤکد ایشان، دخترش فاطمه (ع) را آزردند[6] که بنا به فرمایش آن حضرت که در کتب اهل سنت نیز به تواتر ثبت‌شده است، آزار ایشان به‌مثابه آزار رسول اکرم(ص) و آزار خدا می‌باشد، صحابه هستند؟! آیا می‌شود به کسانی که به خاندان پیامبر توهین کردند و آنها را کشتند یا به اسارت بردند و یا تحت نظارت شدید و در پادگان‌های نظامی قراردادند صحابی گفت؟[7]
سه: جبری یا اختیاری بودن بیعت حضرت علی علیه‌السلام
شواهد تاریخی نشان می‌دهد هرگز حضرت علی علیه‌السلام با اختیار بیعت نکرد بلکه بیعت آن حضرت پس از احتجاج وی و یاران او با مخالفین برای پس‌گیری خلافت، تنها به خاطر حفظ اسلام و مصالح حکومت اسلامی بوده است.[8] چنان‌که دفاع حضرت زهرا سلام‌الله علیها در قالب خطبه فدکیه و احتجاج با انصار در دفاع از حق ولایت و امامت[9] ازجمله این شواهد بر عدم بیعت ابتدائی است. حضرت به‌طورقطع می‌دانست که در چنین وضعیتی اگر از شمشیر استفاده کند دشمنان اسلام برای از بین بردن ریشه‌های درخت نوپای اسلام اقدام خواهند کرد. بنابراین حضرت مصلحت مهم را در راه مصلحت اهم (اساس اسلام) قربانی کردند.
چهار: ناراحتی حضرت زهرا سلام‌الله علیها از خلفا
موضوع نارضایتی و خشم حضرت فاطمه (س) از غاصبان ازجمله مسائل غیرقابل انکار تاریخ می‌باشد. بخارى در صحیح خود،[10] بیهقی در السنن الکبری،[11] ابن قتیبه دینوری در الامامة و السیاسة و... از غضب و قهر فاطمه سلام‌الله علیها بر ابوبکر، سخن گفته‌اند. به‌عنوان نمونه ابن قتیبه در کتاب الامامة و السیاسة می‌نویسد: «عمر به ابوبکر گفت: بیا با هم به نزد فاطمه برویم؛ زیرا ما او را غضبناک کردیم، پس به راه افتادند و از فاطمه اذن ورود خواستند، ولی او اجازه نداد... و به ابوبکر فرمود: «وَالله لَأَدعُوَنَّ اللَه عَليكَ في كُلِّ صَلاة أُصَلّيها؛[12] به خدا قسم پس از هر نماز بر تو نفرین می‌کنم.»
از جمع‌بندی مطالب نتیجه می‌شود که شیعه هرگز کسی را که علیه پیامبر و خاندان او به هر طریقی اقدامی کرده باشد، صحابی نمی‌شمارد. برخلاف اهل سنت که برای از بین بردن خطاهای برخی از بزرگان خود با قرار دادن آنها در لیست صحابه آنها را چشم‌پوشی نموده و وجهه آنها را پاک جلوه می‌دهند. بیعت حضرت علی علیه‌السلام با خلیفه اول بنابر مصالح اسلام بوده و ناراحتی حضرت زهرا سلام الله علیها از غاصبان از مسلمات تاریخی و غیر قابل انکار است.
پی‌نوشت
1. رجال کشی، ج 1، ص 806؛ رجال شیخ طوسی، ص 21 – 89؛ رجال برقی، ص 1 – 4، 61 – 64.
2. مجمع البحرین، ج ۲، ص ۹۶؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۱، ص۱۵۸.
3. الطبقات الکبری، ج 2، ص 244؛ البدء و التاریخ، ج ۵، ص 5۹؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۲، ص۳۴۱.
4. تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ج 1، ص 552؛ نصیری، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، ص 156.
5. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 2، ص 20.
6. الامامة و السیاسة، ج 1، ص 30.
7. الارشاد، ج ۲، ص ۱۱۴؛ تاریخ الامم و الملوک، ج ۵، ص ۴۵.
8. نهج البلاغه، خطبه 3، ص 45؛ تاریخ الامم والملوک، ج 2، ص 448.
9. بحار الانوار، ج 29، ص 468.
10. صحیح بخاری، ج 3، ص 1126، ح 2926، باب فَرْضِ الْخُمُس؛ ج 4، ص 1549، ح3998، کتاب المغازی، باب غزوة خیبر.
11. السنن الکبری، ج 6، ص 300.
12. الإمامة والسیاسة، دار الضواء، بیروت، طبع اول، 1400 ق، تحقیق علی شیری، ج 1، ص 31.
شیعه هرگز صحابه را در گروه دشمنان پیامبر(ص) و خاندان او قرار نداده است. صحابه در نزد شیعه با مفهوم صحابه در نزد اهل سنت تفاوت زیادی دارد. شیعه تنها کسانی را که به پیامبر(ص) ایمان داشته و پیروی ایشان را می‌نمودند و معروف به همراهی با وی بودند، «صحابه» می داند. ازاین‌رو نه‌تنها با صحابه واقعی مخالف نیستند، بلکه به‌رغم گذشت چند قرن، بسیار با آنان مفارقت و صمیمیت دارند. اهل سنت برخلاف شیعه بر هر مسلمانی که زمان پیامبر(ص) را درک و با او همراهی کرده باشد، صحابی اطلاق می کنند. بنابر این افرادی مانند ابوسفیان، معاویه، ابوجهل، ابولهب و ... که از دشمنان و آزاردهندگان پیامبر و خاندان او بوده اند، صحابه محسوب می شود.