آموزه‌های دین و نظام مبتنی بر دین بهترین زمینه و بستر را برای افزایش رشد و شکوفایی افراد جامعه فراهم می‌کند.
شکوفایی یک جامعه در گرو شکوفایی استعداد و توانایی افرادش است. استعداد افراد در بستری آزاد و به دور از اضطراب شکل می‌گیرد. بر خلاف آنچه گفته می‌شود دین نه تنها عامل اضطراب و مانع آزادی افراد نیست بلکه جامعه‌ای دینی مناسب‌ترین بستر را برای شکوفایی استعدادها فراهم می‌کند.
نقش دین در افزایش سلامت روان
اولین نکته قابل اشاره نقش دین و آموزه‌های آن در کاهش اضطراب و تنهایی انسان است. تحقیقیات علمی نشان داده است انسانی که دارای باورهای دینی است و به آموزه‌های دین عمل می‌کند از سلامت روانی بیشتری برخوردار است؛ از همین رو، حکومت و نظام دینی نیز بستر و زمینه مناسب‌تری را برای کاهش اضطراب و رشد افراد جامعه فراهم می‌کند. شواهد پژوهشی بیانگر آن است که مشارکت افراد در مناسک مذهبی و معنوی با پیامدهای سلامتی بهتری مانند: افزایش طول عمر، کاهش بیماری‌های قلبی ـ عروقی و بهبود کیفیت زندگی همراه بوده است.[۱] طبق پژوهش‌های به عمل آمده در کشورهای مختلف باورها، اعتقادات مذهبی و نیایش، تاثیر مثبتی بر سلامت جسم و روان افراد داشته و نقش آن در درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند: سرطان و روماتوئيد به اثبات رسیده است.[۲] احساس تعلق داشتن به منبعی والا، امیدواری به یاری خداوند در شرایط استرس‌زای زندگی و برخورداری از حمایت روحانی منابعی هستند که افراد دیندار با یاری گرفتن از آن در مواجهه با مشکلات، آسیب کمتری را متحمل شده و از سلامت روانی بالاتری برخوردار می‌باشند.[۳] طبق تحقیقات انجام شده آوای قرآن کریم، نماز، تکرار ذکرهای مسحتبی و توکل به خدا تاثیر زیادی در کاهش استرس افراد داشته و سطح شادمانی ایشان را بالا برده است.[۴] همچنین طبق پژوهش‌ها انجام شده بین جهت‌گیری مذهبی با اضطراب و افسردگی دانشجویان ارتباط وجود دارد؛ از این رو، ارتقای باورهای مذهبی موجب کاهش اضطراب و افسردگی دانشجویان می‌شود و نقش پیشگیرانه‌ای را در ابتلا به اختلالات روانی ایفا می‌کند.[۵] تحقیقات انجام شده در کشورهای خارجی نشان داده است که اعتقاد قوی دینی و معنوی، همبستگی مثبتی با افزایش اعتماد به نفس دارد.[۶]
بنابراین با توجه به پژوهش‌ها و تحقیقات انجام شده می‌توان نتیجه گرفت در جامعه‌ای که نمادها، باورها و آموزه‌های دینی حضور پررنگ‌تری دارند، افراد آن از سلامت روانی بالاتری برخوردار هستند. از همین رو حکومت دینی، بهتر از سایر حکومت‌ها زمینه سلامت روانی و رشد و شکوفایی انسان‌ها را فراهم می‌کند.
نظام دینی نظامی مردم سالار
یکی از مهم‌ترین ارکان رشد و شکوفایی، توجه حکومت‌ها به نظر و خواست مردم است. مردم‌سالاری دینی، مکانیزمی است که در حکومت دینی برای این مقصود در نظر گرفته شده است. مقام معظم رهبری به عنوان یک اندیشمند و متفکر دینی معتقد است: «مردم سالاری دینی ... یک حقیقت واحد در جوهره نظام اسلامی است؛ چرا که اگر نظامی بخواهد بر مبنای دین عمل کند، بدون مردم نمی شود؛ ضمن آن که تحقق حکومت مردم سالاری واقعی هم بدون دین امکان پذیر نیست...»[۷] جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک نظام دینی با توجه به اصل مردم‌سالاری با روش‌های گوناگونی زمینه‌ی حضور و فعالیت مردم در تصمیمات کشور را فراهم کرده است؛ «مشورت» و «انتقاد از حاکم جامعه اسلامی» از جمله راه‌کارهایی است که نظام دینی برای حضور و مشارکت مردم در تصمیمات کشور در نظر گرفته است:
مشورت با مردم
مشورت با مردم و استفاده از نظرات ایشان از راه‌هایی است که مورد تاکید اسلام قرار گرفته است. در دو آیه از قرآن به طور خاص و صریح به بحث مشورت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) با مسلمین و مشورت مؤمنین با یکدیگر اشاره شده است: «وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکلْ عَلَی اللّهِ؛[۸] و در کارها با آنان مشورت نما؛ لیکن آنچه تصمیم گرفتی با توکل به خدا انجام بده.» و «وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَینَهُمْ؛[۹] مومنین کارشان را با مشورت یکدیگر انجام می‌دهند.» در نظام جهوری اسلامی نیز برای استفاده از نظرات مردم، نهادهایی مثل مجلس‌شورای اسلامی به عنوان نمایندگان مردم، مجلس خبرگان رهبری، شوراهای اسلامی شهر و روستا، سازمان‌های مردم نهاد، سازمان‌های تخصصی مثل نظام مهندسی، نظام پزشکی، نظام روانشناسی و مشاوره و ده‌ها نهاد دیگر تعبیه شده است تا به نظرات مردم توجه شود و بر اساس آنها کشور اداره شود.
انتقاد به حاکم اسلامی
یکی از شاخص‌های مردم‌سالاری دینی انتقاد نسبت به حاکم اسلامی است. در نظام مردم‌سالاری دینی مردم این حق را دارند که نسبت به رفتار حاکم اسلامی نقد و بررسی داشته باشند و احیاناً اشکال و ایراد خود نسبت به رفتار وی را بیان دارند. این مسأله در قالب اصولی مثل «النصیحه لائمه المسلمین» و «امر به معروف و نهی از منکر» توسط اندیشمندان اسلامی پذیرفته شده است.[۱۰] این مسأله در سیره‌ی حکومتی امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) وجود دارد. ایشان خطاب به مردم زمان خود، آنها را به گفتن حق و اظهارنظر عادلانه تشویق می‌کنند و می‌فرمایند: پس از گفتن حق یا بیان رأی خود، در عدالت باز نایستید.[۱۱] ایشان با نهی مردم از چاپلوسی نسبت به حاکمان و پیگیری شکایات و گزارش‌های رسیده نسبت به والیان و منصوبان حکومتی خود، زمینه را برای نقد و انتقاد از طرف مردم فراهم می‌کردند.[۱۲]
نتیجه
با توجه به آنچه که بیان گردید روشن شد نظام دینی نه تنها یک نظام استبدادی نیست بلکه با تولید مکانیزم‌هایی مانند شوراها و باز گذاشتن راه انتقاد از مسئولین، زمینه ایجاد یک نظام آزاد و مردم‌سالار را فراهم می‌کند. همچنین توجه به آموزه‌های دینی و گسترش آنها در یک حکومت دینی موجب کاهش اضطراب و استرس افراد جامعه شده و بستر مناسبی را برای شکوفایی استعدادها ایجاد می‌کند.
پی‌نوشت
[۱] مجله دین و سلامت دوره۴، شماره۲، پاییز و زمستان۱۳۹۵.
[۲] همان.
[۳] همان.
[۴] همان.
[۵] همان.
[۶] همان.
[۷] دیدار با اعضای شورای عمومی دفتر تحکیم وحدت، 1379/10/1۳.
[۸] آل‌عمران، آیه۱۵۹.
[۹] الشوری، آیه۳۸.
[۱۰] https://b2n.ir/q98944.
[۱۱] نهج البلاغه خطبه۲۱۷، ترجمه شهیدی.
[۱۲] همان خطبه۲۱۶، نامه۳۰.
باورها و آموزه‌های دین بهترین بستر را برای افزایش سلامت روان مردم فراهم می‌کند. دین نه تنها عامل استبداد و مانع آزادی نیست بلکه نقش و حضور پررنگ مردم در ساختارهای نظام دینی زمینه مناسبی را برای رشد آنها ایجاد می‌کند.